«Mengele era moito máis débil e covarde que a maioría de nós»

Olivier Guez, Premio Renaudot, reconstrúe a vida en Sudamérica do sinistro criminal nazi, ao que define como mediocre e egocéntrico

Guez vendeu en Francia 300.000 exemplares do seu libro « A desaparición de Josef Mengele»

Por ENRIQUE CLEMENTE 

Autor de cinco ensaios xeopolíticos, dúas novelas e guionista da película O caso Fritz Bauer, sobre o caso do fiscal xeral alemán que informou o Mossad da dirección de Adolf Eichmann en Arxentina , Olivier Guez (Estrasburgo, 1974) gañou o prestixioso Premio Renaudot do 2017 coa desaparición de Josef Mengele (Tusquets), do que se venderon 300.000 exemplares en Francia . O autor reconstrúe a vida clandestina en Arxentina, Paraguai e Brasil, desde que chegou a Buenos Aires en 1949 ata a súa morte en 1979, do sinistro médico, famoso polos seus sádicos experimentos en Auschwitz e que conduciu á cámara de gas a 400.000 seres humanos. «Non me invento nada, o libro está baseado en fontes históricas moi serias», afirma. 

-¿Que é ficción no libro? 

-Hai pouca ficción, a que me concedo para a posta en escena, cando teño información pero non todos os detalles. Por exemplo, estou seguro de que Mengele tivo unha relación amorosa coa granxeira da familia húngara que lle acolleu, aínda que non se sabe exactamente como foi. Pero en Brasil tiven a sorte de falar co mellor amigo dun dos seus fillos e grazas a el atopei a granxa e deume detalles desa muller. A partir de aí, escenifico esa relación, que sei que tivo lugar. 

-¿Como foi posible que un criminal de guerra como Mengele puidese vivir varios anos en Arxentina sen ocultar a súa identidade e incluso viaxar a Alemaña ? 

-Nesa época ninguén coñecía a Mengele, porque non era un dirixente nazi, senón un capitán, un médico máis dos centos que había nos campos de exterminio. Non interesaba a ninguén. Nos anos 50 ninguén falaba do Holocausto, nin os sobreviventes, e os criminais de guerra vivían tranquilamente, porque a Guerra Fría fixo que a desnazificación non fose unha prioridade. Había unha amnesia absoluta. Todo isto explica que Mengele puidese ir tranquilamente á embaixada alemá en Buenos Aires en 1957 e dicir que levaba oito anos en Arxentina co nome falso de Gregor; quería un pasaporte co seu nome verdadeiro e déronllo. 

-¿Que lle sorprendeu máis de Mengele tras coñecelo a fondo? 

-A súa absoluta mediocridade. Chocoume o seu hiperegocentrismo. Todo o que cara a viraba ao redor de si mesmo, de principio a fin. Mengele non foi un nazi de primeira hora, afiliouse ao partido e entrou nas SS por oportunismo e ambición porque era necesario para medrar. Foi a Auschwitz tamén por ambición, para impulsar a súa carreira de investigador. E en Arxentina, mentres a maioría dos seus amigos nazis conspiraban para volver a Alemaña e establecer un Cuarto Reich, a el dáballe igual, o que lle importaba era o seu negocio e o seu benestar. Nos fragmentos que se conservaron do seu diario é fascinante que só fala de si mesmo, dos seus sufrimentos e a súa soidade. O interesante é como ese personaxe mediocre atopa unha ideoloxía e un réxime que lle permite e anima a cometer crimes atroces cunha indiferenza absoluta e unha empatía nula cara ao ser humano. Si algunha lección podemos sacar é a facilidade coa que un home así pode caer no mal máis abxecto. 

-A vostede non lle gusta chamarlle o «Anxo da morte». ¿Por que? 

-Nunca uso ese apelativo porque parece propio dun poderoso personaxe de Marvel. A partir dos anos 60 Mengele entrou na cultura popular, convertido nunha especie de tolo sádico e xenial que buscaba descubrir o segredo dos xemelgos. Pero como médico e investigador era unha medianía. Presentóuselle como unha especie de James Bond nazi que ía en coches luxosos e deitábase con mulleres sublimes en Sudamérica, pero o certo é que, durante 20 anos, viviu como unha rata, escondido, asustado, paranoico, nunha prisión ao descuberto da que non se podía escapar. Foi apaixonante deconstruir esa lenda e ver cuan pequeno era. Mengele era moito máis egocéntrico, covarde e débil que a maioría de nós. 

-¿Como lle afectou seguir as pegadas deste personaxe? 

-Coñecer o que fixo Mengele en Auschwitz dá unha sensación do ser humano terrorífica, do que é capaz de facer aos seus congéneres. Despois desenvólvense anticorpos, un protéxese. En segundo lugar, sentín unha especie de alegría malsana ao contar a súa caída, En certa forma, sentín un pracer perverso ao torturar a Mengele. O día que escribín a escena da súa morte sentinme feliz, foi xenial.

«As pantasmas de Auschwitz seguen acosando a Europa»

Guez considera que todos os movementos extremistas, incluído o nacionalismo excluínte, teñen a obsesión da pureza. 

-No 2017 dúas novelas relacionadas con o nazismo, a súa e a de Éric Vuillard, «A orde do día», gañaron os premios Renaudot e Goncourt. ¿Por que segue espertando tanto interese o nazismo? ¿É por unha atracción polo mal absoluto? 

-Esa atracción existe, sen dúbida, os crimes de o nazismo seguen acosando a Europa. Aínda que leamos mil libros, segue sendo un misterio absoluto que o país máis culto, civilizado e avanzado científica e economicamente entregásese a un tolo ridículo e despreciable, que seduciu e convenceu os alemáns ata chegar a utilizar todos os recursos do país para organizar unha industria da morte. Creo que as pantasmas de Auschwitz, o que di do ser humano, seguen acosando ao continente. É algo que sempre nos reprocharemos, unha vergoña absoluta de Europa. Ademais, os sobreviventes do Holocausto están a desaparecer e a literatura é a canle de transmisión da nosa herdanza negra europea. Todo o que vivimos hoxe en Europa é a consecuencia do que ocorreu hai case 100 anos, na primeira parte do século XX, cando Europa, tocada por unha especie de pulsión suicida, se autodestruye a unha velocidade de vertixe. Unha novela como a miña demostra que todo iso é aínda tanxible, Mengele cruza a nosa modernidade. 

-¿O nacionalismo excluínte é unha ameaza de rememorar o pasado máis negro? 

-Todos os movementos extremistas, totalitarios, teñen a obsesión da pureza, o nazismo, o bolchevismo, o islamismo e os nacionalismos máis extremos. Non coñezo suficientemente a cuestión catalá, pero paréceme aberrante empezar a recortar os Estados europeos, porque si o facemos estamos mortos. Paréceme unha tolemia absoluta. 

-¿Como valora a represión de Israel aos palestinos? 

-O que podo dicir é que toda a política de Israel desde o seu nacemento parte do sentimento dun pobo que foi tratado como un lixo, con familias enteiras asasinadas. Esa psicoloxía e esa mentalidade de non ser nunca máis débil son a base para entender a política israelí. Hai unha ponte entre o Holocausto e a identidade israelí.

[Imaxe: J.F. PAGA-GRASSETT - fonte: www.lavozdegalicia.es]