Chagall, un vangardista sen escolas

O Guggenheim de Bilbao desvela a arte complexa do pintor ruso que desmente as lecturas que o identifican co surrealismo ou cos movementos naíf e cubista

O Paseo (1967)

Por HÉCTOR PORTO   

Xa o advertía o poeta Guillaume Apollinaire: «¡Sobrenatural!». Tal foi a súa exclamación cando quixo definir a arte do que inmediatamente se converteu en amigo, Marc Chagall, e de quen se erixiu en gran valedor (nada máis coñecerse, dedicou ao pintor o poema Rodsoge). Unha convicción semellante emerxe tras a contemplación da fermosa exposición Chagall. Os anos decisivos, 1911-1919, que hoxe abre ao público no museo Guggenheim de Bilbao, coa colaboración do Kunstmuseum de Basilea e o patrocinio da Fundación BBVA. Subliñábao onte a comisaria do proxecto, Lucía Agirre: «Hai que deixar ao carón preconceptos e lugares comúns como onírico ou naíf para entrar no universo de Chagall, que fuxía de todos os «ismos» en pos da súa propia mirada». Empapado das vangardas ao seu paso por París, empeñarase en definir a súa persoal linguaxe traspasada de influencias de todo tipo, aínda que el matizaba sempre que o impresionismo e o cubismo resultábanlle «estraños». Adoitaba dicir que era «inconscientemente consciente» do que facía, ao que Agirre engade que nunca perdeu de vista a realidade, salvo que para transmitir a emoción recorría ao seu peculiar e indescifrable lente, que ademais rexeitaba explicar con palabras. «A arte paréceme sobre todo un estado da alma», confirma como toda aclaración o propio Chagall nunha pasaxe do seu libro autobiográfico A miña vida.  

A afirmación da comisaria pode verificarse na mostra bilbaína, que enfoca un período curto pero fundamental na produción de Chagall -non pasa unha década e foi un home lonxevo (Vitebsk, Rusia zarista, hoxe Bielorrusia, 1887-Saint-Paul-de-Vence, Francia, 1985)- do que reúne 86 obras. Si algo se extrae do seu percorrido por encima de todo é que o seu única adhesión o converte en adepto da liberdade creativa absoluta, sen ataduras, de tal forma que nin sequera a súa devoción pola cor impídelle recorrer aos grises ou o branco e negro cando o tema a abordar así o require, como sucede cos seus debuxos dedicados á Gran Guerra. Esta filosofía de independencia inquebrantable moveuno incluso, cando se adheriu á Revolución bolxevique, a romper con Malévich, cando este quixo impor o seu credo, o suprematismo, e abandonar en 1920 a Escola do Poboo da arte que fundara en Vitebsk.  

Deixou entón o seu pobo natal, onde regresara para asistir á voda da súa irmá e no que se quedou atrapado polo estalido da Primeira Guerra Mundial. Son as dúas etapas que recolle a exposición: a ansiada chegada a París en 1911 axudado polo avogado e mecenas Maxim Vinaver, e esporeado por un primeiro coñecemento da obra de Cézanne, Monet e Matisse na escola de León Bakst en San Petersburgo, e o «confinamento» en Vitebsk. Chagall descobre ao fin París, a cidade da luz, e constata que os colorees da arte ruso son apagados. É a liberación. Atopou o seu sitio. Ademais, na comunidade de artistas da Ruche, denominada A Colmea, pola disposición de cuartos e estudos a prezo módico, enseguida entra en contacto coas vangardas a través da súa relación con Modigliani, os Delaunay, Apollinaire... Só a voda da súa irmá, o conflito bélico e a urxencia de casar coa súa prometida, Bela Rosenfeld, reducirán a tres anos este período inicial parisiense, que se pechará coa crucial exposición que lle organiza en Berlín o galerista alemán Herwarth Walden.  

Estas dúas fases, que parten en dúas a década de 1910, París e Vitebsk, son unha metáfora perfecta da súa visión do mundo, a que o mete de cheo nas vangardas e a que o ata á tradición xudía jasídica, á cultura yiddish, e que el conxuga coa naturalidade do apátrida. «Estou tombado entre dous mundos e miro pola fiestra», resume gráficamente na miña vida.  

Así, no medio de referencias claras a obras como as de Cézanne, Delaunay, Van Gogh ou incluso Picasso, el regresa cos seus pinceis unha e outra vez a Vitebsk coas súas tendas xudías, os seus tellados, as súas paisaxes calmas, os seus rabinos, os seus animais (esas cabras, con eses ollos que as humanizan), que subliña coas manchas de cores intensas e desubicados e que desbordan as liñas e as figuras. A pesar do seu laicismo, todo remite á súa educación xudía e á cultura oral e os contos populares rusos e yiddish (cabezas viradas, persoas que flotan no aire) que el escoitou sendo neno, nuntivora de comerciantes e campesiños.  

É esa mestura intransferible, sen precedentes nin legatarios, a que fai tan fascinante o universo de Chagall, agora (e ata o 2 de setembro) ao alcance da man (e a vista) en Bilbao. 

[Fonte: www.lavozdegalicia.es]