Buñuel, da súa propia man

A correspondencia do cineasta, coeditada polo investigador galego Breixo Vello, revela aspectos inéditos da súa personalidade e o seu papel como interlocutor cultural

Un artigo de XESÚS FRAGA 

Na década dos corenta do século pasado, Luis Buñuel (1900-1983) presentou a súa película As Hurdes na Universidade de Columbia, onde o FBI aproveitou para investigalo. Décadas despois, en leste mesmo centro neoiorquino volvérono a investigar, pero con fins moi distintos. Breixo Vello (Santiago, 1976), profesor de cine en Columbia, é o coeditor, xunto a Jo Evans de Luis Buñuel. Correspondencia escollida (Cátedra), un volume que este xoves saíu á venda e que recolle unha ampla selección de cartas -case un milleiro- do cineasta, tanto en número como en arco temporal: arrinca cando ten nove anos e conclúe con cinco datadas o ano da súa morte.

Recompiladas en arquivos públicos e privados de varios países, a edición nútrese dun bo número de misivas inéditas, como tamén é inédito o retrato que emerxe das palabras do propio puño e letra do director. Nun mundo como o cine, tan dado a mitificacións, Buñuel é unha desas figuras que se rodean dun halo enigmático no que se fai complicado distinguir o verídico do fantasioso. Breixo Vello cre que a edición desta correspondencia contribúe a dar unha imaxe máis veraz do cineasta: «Buñuel é tan coñecido que xa ninguén o coñece», neutralizado o seu carácter subversivo. O obxectivo, xa que logo, era «revitalizar o legado do cineasta desde unha perspectiva histórica, social, que desafíe o mito individualista que presenta o artista como xenio illado». 

Temperamento combativo

A lectura do epistolario permite seguirlle a pista á evolución persoal pero ademais profesional dunha carreira que tamén é, en certo sentido, a do cine nun bo tramo do século XX. A primeira carta xa revela o seu «temperamento combativo». Datada en 1909, empraza a dous compañeiros de colexio a unha pelexa: «Mañá, ás tres da tarde, espérovos aos dous sos na ruela que hai na facultade. Si non podedes ir ao colexio, pagarédesma os dous xuntos». «O Buñuel mozo é moito máis expresivo e apaixonado e, por tanto, espráiase máis na súa correspondencia», confirma Vello. A medida que madura e tamén chegan os recoñecementos, as cartas abrevíanse, «pero gañan en sintetismo e humor. O Buñuel maduro é máis conciso e abstracto, pero nunca resulta distante nin oficial». 

Unha simple ollada ao índice do volume permite apreciar o privilexiado papel de Buñuel como interlocutor cultural. Non só compendia unha historia do cine -Eisenstein, Selznick, Trumbo, Truffaut, Malle, Fellini, Saura, Rabal, Bardem...-, senón que inclúe todas as artes: Aub, Cortázar, Octavio Paz, Breton, Carlos Fuentes, Man Ray ou René Char, entre moitos outros, son nomes que se comunicaron con Buñuel. Correspondencia escollida inclúe tantas misivas do cineasta como as que recibiu, o que contribúe a perfilar como era visto, a recepción e repercusión das súas obras, e a amplitude dos seus contactos e intereses. Non faltan, está claro, os seus compañeiros de mocidade na Residencia de Estudantes -Lorca, Dalí, Bello - como tamén figura unha notable presenza de correspondentes galegos.

En 1928 escríbelle desde París a Bello unha carta que acaba cunha «Historia indecente» na que alude a unha menstruación de Maruja Mallo. «É unha broma das que se gastaban na Residencia de Estudantes. Sen mala intención, coido, pois semella que a relación entre Buñuel e Mallo foi de amizade. O que si indica, alén do chiste específico, é que -fronte á España monárquica e católica, claramente conservadora, da época- os residentes eran principalmente liberais e progresistas, sen temor a mencionar debates en relación á sexualidade feminina, o ateísmo, o movemento obreiro», aclara Vello. Outras alusións son máis difíciles de descifrar. Como cando en 1956 refírese a Carlos Velo, con quen tivo tantos puntos en común, como «ilexible», talvez unha referencia á película que coescribió con Juan Larrea, Ilexible, fillo de frauta, pero que non chegou a filmar.

Cantigas galegas

Outros galegos con presenza frecuente no epistolario de Buñuel son o actor Fernando Rei, o médico José Luis Barros, que aparecía nas súas películas -chámalle «o noso actor-cirurxián»-, ou José Rubia Barcia, con quen mantivo unha intensa correspondencia. En 1982 o escritor envíalle os seus Cantigas de bendizer, ás que Buñuel responde así: «As súas ‘cantigas' parecéronme deliciosas, tenras, orixinais. As leí en castelán e en galego, en voz alta estas últimas, para gozar do seu doce fonetica, hazaña atrevida por ser eu aragonés. Bo erótico, pero moi fino, está vostede feito, entreverado coa nostalxia da súa terra». Tamén ese ano Buñuel escúsalle a Rubia Barcia a súa asistencia a unha homenaxe que lle renderán no Pazo de Mariñán por motivos de saúde. Uns meses despois chégalle a morte, non sen antes escribir un «testamento» para os seus amigos: «Dry martini: xenebra, cotas de vermú, preferiblemente Noilly-Prat. Talvez angostura. O xeo, moi duro, que non solte auga. Buñueloni: carpano, xenebra e Cinzano doce. Máis xenebra que os outros compoñentes. Bebida dos surrealistas: cervexa, Picon e granadina».

[Fonte: www.lavozdegalicia.es]