«A linguaxe de Sofía Casanova e o seu oficio son a esencia do xornalismo»

 

Josep Bosch publica unha biografía sobre a pioneira correspondente de guerra galega

Escrito por HÉCTOR J.

Tendo en conta o estilo de xornalismo que imperaba na época moi inclinado aos floreos, con tendencia ao ornato decimonónico, Sofía Guadalupe Pérez Casanova (Culleredo, A Coruña, 1861-Poznan, Polonia, 1958) esgrime unha prosa inusualmente directa. «A súa linguaxe e o seu oficio —saía, vía e relataba— son a esencia do xornalismo. Ela quería ser testemuña e, animada pola gran curiosidade que tiña, ía ver as cousas sobre o terreo e despois contábaas», enxalza o xornalista, investigador e ensaísta catalán Josep Bosch Grau (Xirona, 1951), que publicou unha completa biografía sobre a pioneira Sofía Casanova. Correspondente en dúas guerras mundiais (Editorial Voyage of Discovery).

Saíulle ao paso case por casualidade no 2017 cando traballaba no catálogo dunha exposición para a Fundación Ramón Areces sobre a Revolución Rusa, España e o xornalismo. Deu coa figura de Sofía Casanova, que non coñecía, e enseguida viu que estaba ante unha vida interesantísima, un bo personaxe para biografiar, xénero polo que sente predilección. «Linme todos os seus escritos en prensa, os que publicou en Galicia e en Madrid, e no ABC. Foron dous anos de intenso labor de investigación», detalla para advertir que neste ensaio «hai cero ficción». «E é que non me gustan as novelas históricas —incide—, o que non puiden comprobar non o incluín. Tutto é vero, nada deixei á imaxinación», remacha.

Casanova era unha muller con predisposición natural para o seu traballo. «Desde pequena mostrou inquietudes intelectuais. Era sensible e pesimista, e comezou a escribir poemas xa na súa infancia en Galicia. Despois, en Madrid, gañou un premio de poesía, enseguida chamou a atención, e ata estivo patrocinada polos reis».

Entón casou cun intelectual e profesor universitario polaco, Wincenty Lutoslawski. Tempo despois, estala a Primeira Guerra Mundial e, lembra Bosch, soldados rusos pasan por diante da súa propiedade, desde a que ve avións que bombardean, o voo de zepelines... «Ten amigos na prensa española, o que lle facilita empezar a escribir e publicar. Non pasa desapercibida. E o ABC, xornal de referencia da época, contacta con ela para facerse cos seus servizos. Publicará no rotativo madrileño máis de oitocentos artigos», relata o biógrafo, que engade como escribiu tamén en medios galegos, textos especiais. Ademais, os xornais copiábanse e citaban entón aos diarios da capital para elaborar as súas propias crónicas. Así, salta a noticia de que invaden o seu señorío en Polonia, noticias que creaban interese sobre o personaxe e as súas vicisitudes. Aparecen tamén cartas a familiares que mostraban preocupación por tan ilustre compatriota. «Non se soubo nada durante días e foi entón cando se recolleu na prensa unha carta á súa nai. Hai que entender que en Polonia non había outro xornalista español traballando en plena Gran Guerra. Ela converteuse na estrela do momento no xornal máis influente do momento», trata de expor Bosch a notoriedade que alcanzou Casanova por eses días.

Sofía padeceu unha morriña constante, prosegue o autor, era unha persoa moi familiar, vivía moi pendente das súas fillas en Polonia e en Rusia. «Quería estar preto delas, por iso non volveu á súa terra. É máis —incide—, na Segunda Guerra Mundial estivo en perigo e o Goberno español ofreceulle un salvoconducto para que puidese regresar, pero ela rexeitouno. Pretendía ademais seguir contando o que pasaba. Concluíu entón a guerra e Sofía, tan anticomunista como era, quedou no lado comunista. Tampouco entón quixo saír, e iso tivo un duro custo, xa que non puido escribir máis. O seu cabal razoamento foi: cando chegue a España, escribirei, serei crítica e pagarao a miña familia. Foi así como morreu illada, e esquecida no seu país natal, debido á inexistencia de relacións entre España e Polonia».

Sofía Casanova tivo catro fillas con Lutoslawski, aínda que unha morreu nova. «El ansiaba un home, quería un fillo, un salvador para Polonia», argúe Bosch, e ese foi un dos motivos que que distanciando á parella ata a separación. «Aínda que ela non quería o divorcio, era moi católica», subliña o biógrafo.

A entrevista a Trotsky e as críticas á Alemaña de Hitler

Sofía Casanova tivo «un tremendo mérito por ser muller e xornalista» nun momento tan difícil non só para ser muller senón tamén porque exercer o xornalismo e escribir era cousa de homes, recalca Joseph Bosch, que engade que ata «os seus propios colegas tratábanas con condescendencia». Entre as súas fazañas, lembra o autor que a correspondente de Culleredo —tras considerar a Lenin inaccesible— entrevistou a León Trotsky. Estaba en San Petersburgo e levou con ela á súa criada galega no trineo ata a sede do poder bolxevique —«parece ser que Pepa, asustada, suplicoulle: ‘‘Señora, vámonos de aquí, que nos van matar toda esta xente armada''—. Ata a propia Casanova admitiu: «Fixen unha hombrada». Trotsky estivera en España e preguntoulle se pertencía á prensa socialista, ao que lle replicou: «Non, son da prensa conservadora, pero interésame o que está a pasar aquí». El cóntalle que o trataron ben en España, aínda que a policía non tanto.

«Achácaselle mentalidade varonil —reprocha Bosch—, pero en realidade é porque fai o que lle estaba vedado ás mulleres. Algo parecido ocorreulle a Emilia Pardo Bazán. Non está valorado o papel que Casanova xogou en canto a abrir o camiño do xornalismo á mulleres».

Ela tiña ademais «un espírito aventureiro practicamente inédito nunha muller da súa época», profunda o biógrafo, que explica que era unha viaxeira incansable que volvía de cando en cando a Galicia e a España. Trens, fronteiras, aduanas, policía... Tiña que superar moitas barreiras xa que nesa viaxe de volta percorría practicamente toda Europa e nalgúns trens era a única muller que viaxaba a bordo.

A súa fiel criada e amiga Pepa

Moi meritorio —di— era tamén o rol de Pepa —Josefa López Calvo—, criada fiel, amiga e compañeira leal que estivo xunto a ela uns 50 anos. «Do galego pasou ao polaco, xa que apenas falaba español», o que lle engade dificultade. Casanova contratouna estando en Mera a raíz do nacemento da súa última filla. Era unha nai solteira de Cecebre, que, ademais de axudala a criar ás súas fillas, contribuíu a manterlle vivos o recordo da lingua e a paisaxe galegos.

Proba da audacia e a xenerosidade de Casanova foi tamén o seu labor humanitario na guerra, cando se ofreceu como enfermeira para atender aos centenares de soldados que chegaban feridos o hospital de Varsovia. «Tratábaos a todos por igual, dábanlle igual o escalafón de mando militar e a nacionalidade, se era alemán, ruso ou polaco, a pesar de que llo reprochaban. Tiña moito valor», insiste Bosch, que lembra tamén que escribía nun ABC que era germanófilo, como ela, que creu inicialmente que Hitler era a persoa adecuada para acabar co comunismo: «Pero enseguida viu que era un ser detestable e así o empezou a facer notar nas súas crónicas. O ABC díxolle que abondaba xa de críticas a Alemaña e entonce ela respondeu que se lle impuñan esas limitacións deixaba de escribir».

[Fonte: www.lavozdegalicia.es]