Santiago Gamboa, escritor: «Unha novela negra é a escenificación da loita entre o ben e o mal»

 

«Colombia é un país cos valores investidos, aí está a perversidade», asegura o autor

Escrito por ENRIQUE CLEMENTE

É un dos grandes escritores latinoamericanos, cunha ampla traxectoria. Santiago Gamboa (Bogotá, 1965) é autor de novelas como Perder é cuestión de método e A síndrome de Ulises. Agora edita Colombian psycho (Alfaguara), demoledora radiografía sobre a realidade colombiana.

—¿Como xurdiu esta novela?

—Tras ter vivido 30 anos fóra, regresei a Colombia o último ano do proceso de paz e do non no plebiscito do 2016. E quixen facer unha serie de novelas que mirasen a realidade colombiana de preto, xa que estaba a volver a coñecer o meu propio país, porque me fun con 19 anos. Iso levoume a facer novela negra, pero cunha mirada moi literaria e realismo social, non tan esquemática como adoita ser. A min gústanme autores como Patricia Highsmith ou Leonardo Padura, que poñen dentro da novela negra moita reflexión, elementos estéticos poderosos e contido social. Ese é o mundo da novela negra que me interesa. Fixen unha primeira, Será larga a noite, e agora Colombian psycho.

—O eixo central da novela son os «falsos positivos». ¿Que son?

—É un dos dramas de Colombia, son mozos drogadictos, desempregados ou con problemas mentais que o exército mataba e presentaba como baixas da guerrilla para obter beneficios, un permiso, diñeiro, un ascenso. Era un crime de Estado absoluto. Houbo 6.402 asasinados, unha cifra que se volveu simbólica en Colombia, da que se responsabiliza ao Goberno de Álvaro Uribe, que foi cando se creou este perverso sistema de premios.

—Corrupción e violencia son grandes temas da novela.

—Colombia ten un problema típico de país en desenvolvemento, antes chamados terceiromundistas, onde o principal contratista é o Estado. Iso promove un empresariado corrupto. Ese mundo de corrupción e violencia é o que retrato, pero sempre en contraste coa maioría da xente, o 90 %, que xoga limpamente, quere facer as cousas ben, paga os seus impostos e se enfurece cando todos días é informada da corrupción. No fondo, unha novela negra desde o punto de vista moral é a escenificación da loita entre o ben e o mal.

—Un tal Santiago Gamboa aparece como personaxe da novela.

—Tiven a sensación de que a novela necesitaba a presenza dun escritor para darlle ese punto literario. O primeiro que pensei foi inventarme un escritor, pero tería tido que dedicar moitas páxinas a construílo. Logo pensei nun escritor vivo, pero tería tido que pedir autorización. E púxenme eu, con moitísimo pudor. Empecei a escribir coma se fose eu, pero lentamente Gamboa foise transformando nun personaxe máis, que xa non son eu.

—¿Ten algo que ver este libro coa mítica novela «American psycho», de Bret Easton Ellis?

—Como se ve que somos da mesma xeración. Eu lina en 1993 sendo xornalista en Saraievo, durante a guerra, e recordo a impresión tan brutal que me causou, tanto que me daba ás veces máis medo que o que estaba a pasar á miña ao redor. Chamoume a atención esa fotografía descarnada dunha sociedade e que a novela fose narrada polo asasino. Eu quixen facer algo moi diferente pero que tivese esa mesma ambición, facer un retrato dun momento da sociedade. Púxenlle Colombian psycho como unha chiscadela xeracional.

—Hai unha frase do fiscal na novela que atribúe os crimes en Colombia a unha «sociedade perversa». ¿Compártea?

—Por suposto. Colombia é unha sociedade onde os valores están investidos, aí esta a perversidade. O malestar dunha sociedade maniféstase a través das súas formas de violencia. En México mediante a decapitación, en Liberia cortando as mans. En Colombia tamén construímos nosas propias formas de violencia. A violencia vai creando metáforas culturais. Unha sociedade sen ningún tipo de violencia, sen conflitos, plenamente feliz, podería prescindir da literatura.

—En Colombia unhas 2.000 familias posúen todos os recursos e son as que mandan en realidade.

—Colombia é unha sociedade decimonónica, aristocrática, oligárquica, onde a principal fonte de recursos é o Estado. Temos esa tradición española do fidalgo, o home digno é o que non traballa, traballar é cousa de pobres, de xente de baixa condición. De aí vén a corrupción. O mellor amigo dese vello fidalgo que non traballa é o narcotraficante, que lle dá o diñeiro. Unha forma desa fidalguía consiste en ter poder, que se adquire a través da política, que é sinónimo de diñeiro. Por iso, o diñeiro está en mans de moi pouca xente.

—¿Que é para vostede a literatura?

—É o espazo onde vivo desde os 14 anos e tramítanse as máis interesantes concepcións sobre a vida, a amizade, as relacións humanas. A arte e a cultura transforman en coñecemento e beleza as experiencias traumáticas, un exemplo é o Guernica.

«Maduro e Ortega fixeron un dano brutal á esquerda»

Gamboa está satisfeito coa elección de Gustavo Petro como presidente. «Por primeira vez temos un goberno popular, de centro-esquerda, que está a intentar consolidar unha sociedade en paz, o seu proxecto é a paz total», asegura. «O proceso de paz fíxoo Juan Manuel Santos, pero entre o 2018 e o 2022 houbo un goberno de dereita, presidido por Duque, inimigo do proceso, e puxéronselle todo tipo de paus nas rodas, detivérono e dalgún xeito déronlle volta e volveron os grupos armados», explica. «Con Petro está a intentarse un diálogo nacional con todos, desde a ultradereita á esquerda radical», sinala. «Petro xa creou a sensación de que Colombia non é dun grupo político ou económico, que ninguén sobra, está a involucrar a todos sen ningún tipo de sectarismo, o que xa é en si un xesto de paz», afirma. «Mesmo gran parte dos votantes de dereita non só xa non lle teñen medo, senón unha certa confianza, porque o famoso castro-chavismo do que lle acusaban non aparece por ningún lado», sostén. Sobre o triunfo da esquerda en varios países de América Latina cre que «é unha segunda onda moi no camiño de Pepe Mujica, unha esquerda socialdemócrata, a primeira onda foron Chávez ou Ortega, que seguían o ronsel de Cuba, pero a esquerda deuse conta de que por aí non é, agora é distinta, con López Obrador, Lula, Boric ou Petro, que é o presidente máis culto que tivo Colombia na súa historia». «Maduro e Ortega representan a esquerda antiga e cavernícola e fixeron un dano brutal á outra esquerda completamente democrática, institucional e moderna, ligada ao que sería unha socialdemocracia en Europa, centrada en educación, saúde e protección social e respecto á separación de poderes», argue Gamboa.

 

[Imaxe: ANGEL MANSO - fonte: www.lavozdegalicia.es]