José Saramago, unha lectura centenaria

 

Homenaxes en todo o mundo celebran o século que cumpriría o nobel luso

Escrito por BRAIS SUÁREZ

Non fan falta escusas para celebrar a José de Sousa Saramago (Azinhaga, 1922), pero calquera motivo é válido. O seu centenario é unha razón como outra calquera para homenaxealo en Portugal, pero tamén debería selo en todo o planeta, pois non só a personalidade do seu país senón tamén a identidade dos humanos ven honradas nas páxinas que escribiu este home que se definía a si mesmo como «un escritor de mundo».

Por iso é simbólico que este 16 de novembro, como celebración dos cen anos do seu nacemento, alumnos portugueses, españois e doutros países concentrásense nos textos dun autor que vai máis aló dun tempo ou un lugar. É tamén simbólico, pero non tan casual que o evento que onte percorreu centenares de escolas e organizacións chamásese Lecturas Centenarias; centenarias en canto ao século que Saramago cumpriría descifrando ás persoas, e centenarias tamén nese sentido máis amplo do termo, de connotacións épicas e, paradoxalmente, atemporales.

Percorrendo todas esas vilas de a súa Viaxe a Portugal, o pasaxeiro (ou lector) sente o peso da tradición e personalidade lusas, pero tamén atopa algo esencialmente íntimo e global que translocen os detalles e os diálogos. Como saltando da calor llameante do Alentejo ao océano bravo de Nazaré, o autor flúe do particular ao universal en volumes que se poden ler en clave de mitos, por exemplo A viaxe do elefante ou Ensaio sobre a cegueira. Se o pequeno e o grande, ou o portugués e o global, ou a cegueira e a lucidez defínense por contraposición, tamén o humano e o inhumano érguense nunha loita angustiosa e optimista por descubrirse, por saber. Dialéctica de sentimentos e ideas, pero tamén de estilos que intercalan o humor e a ironía co solemne e o incontestable.

Distintos xéneros artísticos

Esta versatilidade non é máis que o caleidoscopio das formas de expresión humanas, que durante estes actos do centenario cristalizou en Portugal distintos xéneros artísticos: a lectura continuada con pasaxes musicais das pequenas memorias na sede da Fundación José Saramago en Lisboa, ou o regreso aos escenarios da ópera Blimunda, que o compositor italiano Azio Corghi converteu en libreto a partir da novela Memorial do convento. Tamén no ciclo que hoxe se clausura na Cinemateca de Lisboa con películas sobre a figura do escritor ou baseadas nas súas obras. Música, ópera, cine, teatro e cómics aínda beben do ronsel incombustible de Saramago. Para recoñecer estas raíces que ofrece o escritor portugués, ou talvez as raíces que Saramago atopou en Portugal, o acto máis simbólico do centenario consistiu en culminar a plantación de cen oliveiras na súa Azinhaga do Ribatejo natal, cravada no corazón do país. Cen árbores que arraigan na cultura popular aos personaxes saramaguianos que lles dan nome.

Esta herdanza maniféstase tamén nas reedicións da súa obra, que volven con máis forza que nunca por todo o mundo, ou tamén no Premio Literario José Saramago que segue avivando as letras lusófonas. Todos estes actos puntuais salientan a pegada de José Saramago, pero en absoluto esaxeran as súas habituais aparicións en calquera cabeceira de prensa varias veces ao ano ou o seu omnipresencia nos andeis principais da librería máis remota de Portugal. Porque, de feito, os seus libros están situados no pasado, no futuro ou nun tempo indefinido, pero sérvenlle ao lector actual para comprender guerras, pandemias ou dramas que non son máis que ínfimos incidentes na historia. Como expresaba a súa viúva, a escritora e xornalista española Pilar do Río, a obra de Saramago segue «viva e é necesaria». El devólvenos a perspectiva sobre o tremendo e á vez efémero que hai en todo.

As dualidades encaixan con este autor que cometeu a temeridade, no seu desafío ao cerimonioso, de pórse a escribir con constancia aos 53 anos e gañar o Premio Nobel dúas décadas despois, en 1998, algo que case parece un antollo ou unha burla, pero que no fondo define mellor que nada a pulsión irreprimible duns libros sinceros, sen nada impostado.

 

[Foto do autor - fonte: www.lavozdegalicia.es]