O «Lazarillo de Tormes», traducido, en edición bilingüe, por fin ao galego

Un equipo da Universidade da Coruña, dirixido polo catedrático Alfredo Rodríguez López-Vázquez, «rescata» a versión perdida de Anveres de 1553 para fixar o texto
 

 O catedrático  Alfredo Rodríguez López-Vázquez, retratado este luns no seu despacho cun flamante exemplar recentemente 

saído da imprenta do «Lazarillo de Tormes» en versión bilingüe galego-castelán.

Por HÉCTOR J. PORTO

«¿Que por que traducir ao galego o Lazarillo de Tormes? Bo, é que só o mero feito de que non o estivese era unha cuestión bastante preocupante», asegura Alfredo Rodríguez López-Vázquez, catedrático da área de Didáctica da Lingua e a Literatura da UDC (Universidade da Coruña) e director do proxecto, que implicou á doutora en Tradución e Interpretación Iria Sobrino e aos filólogos Pablo Cano e Iván Enríquez.

 

«Noutras linguas isto resolveuse hai tempo, é o caso por exemplo do vasco e o catalán», incide Pilar Couto, coordinadora do grupo de investigación Dilec (Didáctica das Linguas e Culturas) da UDC, que desenvolveu o traballo en colaboración co Centro Ramón Piñeiro. Ambas as entidades presentan este martes (19 horas) a primeira edición bilingüe galego-castelán do Lazarillo. Será nun encontro na sede central da Real Academia Galega, na coruñesa cale Tabernas. 

 

O extraordinario do libro non é só que o Lazarillo fale por fin galego, senón tamén as fontes ás que acudiu Alfredo Rodríguez para fixar o texto desta versión, que elude os camiños que se seguen habitualmente. Para iso recupera unha copia de Anveres desaparecida e que data de 1553, é dicir, un ano anterior ao dos catro exemplares diferentes que se conservan -Alcalá de Henares, Burgos, o de Anveres do impresor Martín Nucio e o impreso en Medina del Campo (achado en 1992 nun zulo dunha casa do pobo pacense de Barcarrota). 

 

Aribau e Rivadeneyra

 

Evidentemente, o libro segue perdido, pero Alfredo Rodríguez recorreu a un excelente intermediario: a edición de 1846 preparada por Buenaventura Carlos Aribau para a colección Biblioteca de Autores Españois do impresor catalán Manuel Rivadeneyra, e realizada sobre dous textos distintos: un de 1553 de Anveres (incluso fala de que manexa dúas copias en formatos físicos distintos, en oitavo e en dezaseisavo) e outro de 1554, a citada de Martín Nucio. Alfredo Rodríguez asegura que se pode rastrexar perfectamente a copia de 1553 no traballo de Aribau coñecendo como el coñece as de 1554 e a tradución francesa que se baseou nun orixinal do 53. 

 

Rodríguez disente así mesmo sobre a datación da obra, que adoita colocarse entre 1552 e 1553. El dá credibilidade absoluta a Juan Pérez de Guzmán e Boza -duque de T'serclaes, importantísimo bibliófilo e coleccionista de finais do século XIX e inicios do XX-, que nas súas notas asegura ter estado en posesión dunha copia de 1550, que despois regalou ao seu irmán xemelgo, Manuel, marqués de Jerez de los Caballeros, como axuda cando este se arruinou.

 

«O relato ten todos os visos de ser real, ¿que necesidade tiña de mentir un eminente experto e home ben situado como el, coa impresionante biblioteca que posuía?», di Rodríguez. A situación económica do marqués leva a prognosticar ao profesor que o libro aparecerá nun futuro nalgunha biblioteca estadounidense, porque está claro que o irmán o utilizou para tratar de superar os seus apuros. 

 

A Santa Inquisición

 

O problema do Lazarillo é que chegaron aos días actuais moi contadas copias, porque despois de 1554 non se volveu a editar en España, aínda que a persecución oficial da censura non se fixo efectiva ata 1559, e, por suposto, os exemplares existentes terminaban na fogueira. «Era un libro prohibidísimo. A ortodoxia cristina do concilio de Trento non tragaba co Lazarillo. A Santa Inquisición cernou todo o episodio do vendedor de bulas falsas e oito parágrafos enteiros con diversos aspectos que non lles facían graza algunha», conta o catedrático.

 

Foi así como en 1573 chegou á rúa o Lazarillo de Tormes castigado (impreso con licenza do Consello da Santa Inquisición). E así estivo nada menos ata 1834, cando foi indultado polos liberais, en plena primeira guerra carlista. Non será, con todo, ata 1900 cando o hispanista francés Raymond Foulché-Delbosc restitúa e fixe o texto de 1554, o que se acabou impondo.

 

Que dicir da segunda parte do Lazarillo, prosegue Rodríguez, á que a censura considerou inaceptable: «Encerraba unha crítica furibunda á corrompida Administración da Xustiza», explica. E iso que se move nun ton fantástico que non asoma na primeira, moito máis realista. «Mira si haberá un salto notable que a primeira é á segunda un pouco como Robinson Crusoe ás viaxes de Gulliver», subliña o profesor para corroborar: «Como que o Lazarillo transfórmase nun atún cando naufraga o barco no que viaxaba a Alxer para incorporarse ao combate». 

 

«Non son só as andanzas dun pícaro, é un libro ideolóxico»

 

Máis aló de que todos acepten que o Lazarillo é unha obra de primeiro nivel, non se pode avanzar na súa comprensión -advirte Alfredo Rodríguez López-Vázquez- se non se asume que «non son só as aventuras dun pícaro, é un libro ideolóxico, moi crítico coa sociedade de entón, aínda que tamén resulte divertido», concede . Sobre a segunda parte, que ve como «unha auténtica bomba, intolerable, para o concilio de Trento», anota que confirma o espírito afín á ética protestante máis próxima a Calvino -francés asentado en Suíza, veciña do Franco Condado español- que ao alemán Lutero. 

 

É outra das razóns que encaixan no perfil de Francisco de Enzinas, amigo de relevantes figuras protestantes e a quen Rodríguez atribúe a discutida autoría do Lazarillo, e non só porque o seu pai traficase con bulas. Apunta tamén o profesor que outra das continuacións do Lazarillo, escrita por Juan de Lúa, foi publicada en París en 1620 por un editor protestante. «¿Por que aos protestantes gústalles tanto o Lazarillo?», pregúntase. 

 

Estas e outras cuestións responderán o xoves e o venres reputados especialistas no simposio internacional O Lazarillo e os seus continuadores, que acolle e organiza a Facultade de Ciencias dá Educación da UDC. 

 

-Presentación do libro, martes 8 de outubro 

 

Sede central da Real Academia Galega 

 

A primeira edición galega do «Lazarillo de Tormes» preséntase esta tarde (19 horas) na sede da Academia Galega. 

 

Simposio, xoves 10 e venres 11. 

 

Facultade de Ciencias dá Educación da UDC 

 

A Facultade de Ciencias dá Educación da UDC acolle o simposio internacional «O Lazarillo e os seus continuadores».

 

[Imaxe: ANXO MANSO - fonte: www.lavozdegalicia.es]