La minoritat eslovaca en Ongria

Escrich per Michal Čukan

Una familha eslovaca en Ongria 
(Sátoraljaújhely, 1907)

Mentre que la minoritat ongresa en Eslovaquia constituís près d’un 10% de la populacion totala del país, en Ongria los eslovacs representan una comunautat fòrça mai petita. Segon las estimacions intèrnas de las autoritats de la minoritat, i a mai cent mila personas d'etnia eslovaca aquí, mas segon las donadas oficialas i a sonque trenta o quaranta mila parlaires de d'eslovac e lo nombre dels que se declaran eslovacs despassa pas 17 000. Malgrat aquesta disproporcion abissal, al començament del sègle XX i aviá près 400 000 personas de lengua eslovaca abituala sul territòri que correspond a l'Ongria actuala. Tradicionalament, los ongreses emplegavan lo tèrme tot/toth per se referir als eslovacs, mas tanben a la populacion eslava de la planura panoniana en general, inclouent-hi tambe als antics eslovens I eslavons de l'Eslavònia croata. Amb lo temps, la denominacion s'es reducha als eslovacs majoritaris dins la dicha Ongria Superiora, çò es l'Eslovaquia actuala. Maitas familhas clau del nacionalisme ongrés e de la politica estatala èran d'origina eslovaca, coma los Kossuth, Andrassy, Apponyi o Zay. Lo poèta nacional d'Ongria, Sandor Petofi, nasquèt coma Alexander Petrovics dins una familha eslovacosèrba e l'eslovac èra sa lenga mairala. I aviá de desenas de vilatges encara majoritàriament eslovacofòns abans la Primièra Guèrra Mondiala dins los parçans ongreses de las regions mixtas coma las de Zemplen/Zemplyn o Hont.

La delimitacion del territòri checoslovac e la patz amb Ongria signada al palais de Trianon en l'an 1920 daissèron trencadas qualques unas d'aquelas regions e amb elas près de tres quarts de milion d'ongreses en Checoslovaquia, mentre qu'en Ongria i aviá 150 000 personas declaradas coma eslovacas e en suplement un quart de milion de personas ongresas de lenga eslovaca. Aquesta diferenciacion se deviá al fach qu'una gran part d'eslovacs se sentissiá aperténer a una nacion politica ongresa, en servant lor etnicitat eslava. Seriá encara mai dificil d'estimar quantas personas d'origina eslovaca mas magiarizadas s'èran installadas durant de sègles en Ongria. Una granda part de la noblessa de l'Ongria Superiora s'èra  transferida en Ongria en responsa a l'abolicion de lor posicion en Checoslavaquia. De milièrs de soldats, oficièrs e professionals avián abandonat pereu lor pàtria e lo nòu estat al nòrd de Danubi per se mudar dins çò que consideravan coma lor pàtria mentala.  Aquò foguèt lo cas de la familha d'Ernő Rubik, l'inventor del cube de Rubik.

La creacion de Checoslavaquia impliquèt una resurreccion de la nacion eslovaca, sustot dins lo domeni educatiu, ja que li permetiá un desenvolopament cultural fòrça mai larg que lo que li permetiá lo govèrn a Budapèst. Malgrat aquò, per fòrça eslovacs èra economicament mai adeqüat de restar en Ongria, puèi que las minas del nòrd o la construccion continua de la capitala ongresa atrasèron de milièrs d'artisans eslovacs, mai que mai de las regions mai pauras dins lo nòrd del país, a l'encòp tanben mens magiarizidas. I aviá pas mens de 100 000 eslovacs  que vivián encara dins la region de la capitala ongresa fa un sègle. A aquò cal apondre la populacion de la val de Pilis, al nòrd-oest de Budapèst, ont la minoritat eslovaca constituissiá aperaquí la mitat de la populacion fins a uèi.

D'autre caire, i aviá ja dempuèi lo sègle XVIII una granda comunautat eslovaca dins la region de Bekesscaba, al costat de la frontièra amb las Romania e Serbia actualas. Dins la província omonima, los eslovacs constituissián pendent mai d'un decenni lo grop etnic mai nombrós, mai dempuèi la segonda mitat del sègle XIX s'experimenta una fòrta magiarizacion qu'a inversat la situacion, e uèi lo jorn los eslovacs arriban a pena a un 5% de la populacion provinciala. Los centres culturals dins la vilòta de Tótkomlós/Komlos o a Békéscsaba/Bekesska Csaba demòran près de las autras comunautats dels diches "eslovacs de la tèrra inferiora" – dolnozemsky slovaci. Aquestes faguèron partida d'una migracion a las tèrras despobladas a la frontièra otomanoabsborguenca. En mai dels eslovacs de Békéscsaba, i a uèi mai de 60 000 eslovacs en Serbia e unes 15 000 en Romania, descendents dels colonizaires eslovacs, que parlan una varietat arcaïca del dialècte central de l'eslovac, un fach que lor permet de servar lor identitat, puèi qu'aquela varietat revèrta fòrça l'eslovac standard, malgrat fòrça manlèus de las lengas que l'entornejan.

Un trach fòrça important dels eslovacs dins lo sud d'Ongria es que son majoritàriament protestants, o evangelics, a la diferéncia dels eslovacs d'Eslovaquia que son majoritàriament catolics. Aqueste fach rebat la situacion confessionala de l'Eslovaquia del sègle XVII, quand la nòva èra de recatolizacion absborguenca de sa populacion s'èra pas encara producha.

L'enòrma reduccion del nombre dels eslovacs en Ongria durant lo sègle XX aviá dos factors: d'en primièr, lo sentiment de vergonha envèrs sas pròprias raices, quand los parents transmetián pas pro plan, sovent, la lenga a lors mainats, dins l'ambient d'una Ongria replegada sus ela meteissa, en responsa a la tragèdia nacionala trianonia.

Un segond factor tras qu'important foguèt lo cambiament parcial de populacion entre Checoslavaquia e Ongria en 1947. Unas 70 000 personas abandonèron Ongria e s'installèron en Eslovaquia, totparièr coma un nombre semblable d'ongreses que foguèron transferits en Ongria. La dicha repatriacion es en realitat un tèrme pauc adeqüat, ja que per la majoritat dels dos grops etnics lor pàtria era lo país ont nasquèron, cresquèron e desenvolopèron lor vida.

Uèi lo jorn, l'educacion de la minoritat en Ongria es facultada per un ret d'escòlas elementàrias localas e per dos collègis eslovacs al país -un a Budapèst e un autre a Békéscsaba:  gràcias a aquel ret se recupèra pauc a a cha pauc almens la rèsta de la vigor anteriora, e s'establís una part del pont entre las nacions d'Eslovaquia e d'Ongria. Al plan politic, la minoritat eslovaca a la garentida, coma las minoritats alemanda e romanesa, un representant parlamentari.

[Imatge: Madboy74 - poblejat dins www.jornalet.com]