Guepard, un francisme italianizant internacionau

Escrich per Domergue Sumien

Mai d’un còp, dins aquesta rubrica, ai assajat de destriar doas menas de manlèus ai lengas dominantas (francismes, italianismes e espanholismes).

 

— Lei francismes, italianismes e espanholismes superflús se devon evitar quand menaçan de formas occitanas vivas.

 

— Per còntra, lei francismes, italianismes e espanholismes enriquidors son completament acceptables quand nos pòrtan en occitan quicòm que nos mancava abans.

 

Lo guepard es un animau exotic d’Africa e d’Asia que, lòngtemps, recebèt pas de nom clar dins lei lengas d’Euròpa. D’autrei grands felidèus exotics coma lo leon, lo tigre e lo laupard, au contrari, s’èran identificats dempuei lòngtemps dins lei lengas europèas. Lo leon, per exemple, foguèt naturalament present en Euròpa meridionala fins a l’Edat Antica e nos a laissat un remembre ininterromput dempuei lo latin leo ~ leonis fins a l’occitan leon. Mai lo guepard, gaire...

 

Es entre lei sègles XVII e XX que de mots per “guepard” se son installats dins lei lengas mai dinamicas d’Euròpa. La màger part se basan sus la forma francesa le guépard: en italian ghepardo, en espanhòu guepardo, en catalan guepard, en romanés ghepard, en alemand Gepard, en polonés gepard, en rus gepard... L’anglés a chausit un mot d’origina diferenta, cheetah, que ven de l’indi. Lo portugués, eu, a pres guepardo au francés e chita a l’anglés.

 

Lo tipe francés e internacionau guépard s’es estabilizat au sègle XVIII. Ven d’un tipe francés un pauc pus ancian gapard dau sègle XVII.

 

Per una evolucion pauc clara, lo francés guépard o gapard ven d’un tipe italian gattopardo, qu’eu tanben apareguèt au sègle XVII. Es un compausat de gatto “gat” e pardo “laupard”: il gattopardo, en italian, es donc un “gat-laupard” e designa tota mena de grand felidèu elegant e pus grand qu’un gat, pas necessàriament un guepard. Es pr’amor d’aquela imprecision que l’italian, per parlar exactament dau “guepard”, a degut manlevar au sègle XIX la forma ghepardo au francés.

 

L’occitan, en aqueste començament de sègle XXI, a pas encara de forma ben fixa. Lei diccionaris occitans de Mistral e d’Alibèrt parlan pas dau guepard. Nòstra tardança revèla la fragilitat de nòstra lenga d’òc per parlar dei realitats exoticas.

 

Ara, sembla evident e rasonable que podèm dire en occitan lo guepard: es un mot que lo manlevarem au tipe francés, italianizant e internacionau le guépard. Coïncidirem amb l’italian ghepardo, lo catalan guepard e l’espanhòu guepardo.

[Imatge: Fir0002 - poblejat dins www.jornalet.com]