La “lenga reala”, qu’es aquò?

Escrich per Domergue Sumien 

Una problematica apassionanta

Dins un article recent escriguèri: “lo nom la capitada* existís pas dins la lenga reala, digatz puslèu la reüssida o lo succès.”

De legeires atentius me respondèron de maniera critica e fòrça interessanta dins lei comentaris. Un me diguèt: “Una capitada existís dins la lenga reala, perque l’emplegam...”. E un autre m’afirmèt: “La lenga reala la fargam los usatgièrs!”

Donc, sus lo còp, precisi que i a pas de concèpte ben establit de “lenga reala” dins la recèrca scientifica en lingüistica. “Lenga reala” es solament una acorcha e una expression comòda que l’empleguèri ieu, dins un moment precís, per me far comprene rapidament dins un tèxt de vulgarizacion.

Leis articles qu’escrivi aicí dins Jornalet son de tèxts de vulgarizacion o d’opinion, o lei dos a l’encòp. A l’opausat, mei tèxts de recèrca scientifica, lei publiqui pas dins Jornalet mai dins de revistas especializadas o dins de libres especializats.

Se lo concèpte de “lenga reala” es gaire fixat, per còntra, la problematica relativa a una lenga “reala” o “artificiala” existís ben dins la recèrca scientifica.

Dins una lenga establida

Dins una lenga establida (ço es: non subordenada) coma lo francés, l’italian, l’espanhòu o l’anglés, siáu pron d’acòrdi amb mei legeires critics per afirmar que la lenga reala, son leis usatgiers que la fan.

Quand d’evolucions, dintre la lenga establida, apareisson e se difusan massissament dins l’usatge, la nòrma lei deu registrar e lei deu considerar coma corrèctas. Son d’innovacions que se fan dins una lenga establida, donc fòrta e en bòna santat, en partent de locutors que mestrejan perfiechament lei basas de la lenga en question. Donc i a ges de rason de creire que leis evolucions menacen l’integritat de la lenga. Totei lei sociolingüistas o pensam.

Un exemple emblematic es l’expression francesa ça craint (“aquò marca mau”). Una publicitat deis ans 80 l’utilizèt a la television e l’Acadèmia Francesa, que rassembla de personas reaccionàrias e incompetentas en lingüistica, condemnèt sus lo còp aquela expression. En francés “reau”, pasmens, ça craint es un recors perfiechament corrècte e acceptable. Es benlèu dau registre informau o familiar mai rèsta ben de francés autentic.

Dins una lenga establida e en bòna santat, leis individús que luchan còntra leis evolucions an una actitud irracionala que s’apèla lo purisme. L’Acadèmia Francesa es un nis de purisme ridicul. Totei lei sociolingüistas critican aqueu purisme qu’a ges de basa scientifica.

Dins una lenga subordenada

Dins una lenga subordenada coma l’occitan, lo catalan, l’aragonés o l’irlandés, la situacion es pus complèxa.

Una innovacion, quand es documentada a partir dei locutors primaris, e quand s’analisa logicament dins la gramatica de la lenga subordenada, se deu considerar coma autentica e respectabla. S’aquela innovacion se difusa largament, la cau acceptar dins la nòrma de la lenga subordenada. En catalan, es encara possible. En occitan, uei, aquela possibilitat se presenta fòrça pauc perque lei locutors primaris son de mai en mai isolats e, donc, mens capables de difusar d’innovacions a l’ensemble deis occitanofòns. D’exemples existisson encara, totun: ansin, la reütilizacion dau mot tradicionau lo ravan, inicialament aplicat a de patas o a de mòbles de pauc de valor, que designa uei una veitura gausida e esquintada.

Una innovacion, evidentament la cau acceptar quand ven dei neolocutors, quand enriquís la lenga subordenada en li ofrissent un recors expressiu que teniá pas abans e quand fonciona ben segon la logica de la gramatica tradicionala. En occitan, uei, tenèm encara quauquei cas documentats d’aquela mena. Es possible qu’un neologisme dau sègle XX coma lo pegasolet siá una innovacion acceptabla e nascuda entre lei neolocutors (mai es possible tanben que siá nascuda dins la boca de locutors primaris engatjats dins l’occitanisme militant).

Una innovacion es suspècta d’èsser artificiala e inacceptabla —donc exteriora a la “lenga reala”— quand reünís lei caracteristicas seguentas:

1º pòrta ren de realament novèu e fa una concurréncia desleiala a de recors expressius ja existents e ja documentats;

2º es tipica dei neolocutors dau mitan occitanista;

3º lei locutors primaris qu’avèm l’astre de poder consultar sus aquela innovacion la reconeisson pas ges e la refusan energicament.

Es lo cas de la capitada*, un mot inventat e innecessari que fa concurréncia a de recors autentics coma la reüssida o lo succès.

Ara: leis “innovacions” aparentas que son tipicas dei mots de formacion culta (o de formacion sabenta) e que perpetuan o sistematizan lei règlas de formacion ja tradicionalas e ja conegudas en occitan medievau, si que son legitimas. Fan partida dei fenomèns normaus d’enriquiment que caracterizan totei lei lengas modèrnas. Son pas d’innovacions vertadieras, son puslèu l’extension d’un sistèma ja existent. Es lo cas dau cultisme un anarquista, mot de formacion culta e d’origina grèga que deuriá remplaçar lo francisme inutil un anarchiste*.

Lei formas restauradas e atestadas dins l’usatge istoric de la lenga, e encara atestadas uei dins l’usatge modèrne, se pòdon pas considerar coma d’innovacions. Son de partidas incontestablas de la lenga reala perque certanei locutors primaris lei coneisson encara au sègle XX o au sègle XXI. Son de formas autenticas e legitimas. Es lo cas de blau~blava qu’es melhor que blu*~blua*. Es lo cas de l’aur qu’es melhor que l’òr*. Es lo cas de Joan, Joana qu’es melhor que Jan*, Jana*. Es lo cas de Sénher qu'es melhor que Mossur*..

[Poblejat dins www.jornalet.com]