Michaux, vangarda dun só artista

O Museo Guggenheim de Bilbao documenta a procura do «outro lado» da realidade a través da creación e a exploración mental do escritor e artista 

 

 

 

Un artigo de XESÚS FRAGA   

A Henri Michaux (Namur, Bélxica, 1899-París, 1984) buscáronselle afinidades con algúns dos movementos creativos máis carismáticos do século XX, en especial o grupo dos surrealistas. A pesar das súas conexións con eles, o artista e escritor nunca se adscribiu a ningún. Figura inclasificable, a súa procura incesante máis aló de convencionalismos e corpiños non lle permitía deixarse atrapar por etiquetas ou manifestos. Michaux foi vangarda dun só home, el mesmo, e, de ter que pórlle un nome, sería o de «fantasmismo»: a súa obra recolle as pegadas de quen sae ao encontro do inesperado, e que adoita materializarse no rostro do que nos parece un espectro.  

Esta indagación no reverso da realidade a través da arte e o ensanche da percepción mental vertebra a exposición que lle dedica o Museo Guggenheim de Bilbao. O outro lado reúne máis de duascentas pezas, entre obras e obxectos reunidos en vida por Michaux -principalmente instrumentos musicais e esculturas etnográficas-, que dan conta do seu afán exploratorio.  

Tres salas   

Michaux consideraba a pintura naturalista europea unha «banal repetición da realidade», en palabras do comisario da mostra, Manuel Cirauqui, e non foi ata que coñeceu o traballo de Klee e Ernst que soubo dunha arte que permitía a un fabricarse a súa propia realidade a través dun tránsito alén. Ese estado de movemento continuo entre o vivido e o imaxinado articúlase nun percorrido de tres das inquietudes do creador, concretadas noutras tres salas do museo: a figura humana, o alfabeto e o que aquí se chamou a «psique alterada».  

No inicio deste percorrido conviven esas máscaras e figuras de procedencias exóticas (Costa do Marfil, Borneo ou Sumatra) con obras dos anos 30 nas que Michaux aplica sobre un fondo de nocturnidade a fosforescencia da cor. Esa negrura, que lle permitía ignorar a perspectiva e a representación convencional da realidade, segundo explicou o responsable dos arquivos do artista, Franck Leibovici, foi un dos primeiros pasos cara ao inédito e inesperado. Michaux sondaba a materialidad do papel para facer aflorar figuras que se encarnaban en centos de rostros: incluso cando perseguía o autorretrato, Michaux revelaba trazos sempre novos. «Un nunca está só coa súa pel», describía.  

A segunda sala acolle outra das obsesións de Michaux, a relación entre o trazo e o signo. Os ideogramas chineses, a escritura en tablillas de civilizacións antigas eran referentes para explorar o envés do alfabeto e liberalo de significación prefijada. O seu non era un interese semántico, senón rítmico, como se aprecia nas súas letras debuxadas, ás que lles crecen pernas ou pelo. Incluso chegou a tentar a utopía, consciente de antemán do seu fracaso seguro, cun fantasioso idioma gráfico que fose inmediatamente comprensible por calquera persoa en calquera lugar do mundo.  

Psicotrópicos  

O outro lado péchase nuntivoceira e última sala cunha selección das pegadas gráficas da experimentación de Henri Michaux coas posibilidades dos perceptores da mente. Para iso valeuse dunha ampla variedade de psicotrópicos, sempre con supervisión de médicos, entre eles o neurólogo bilbaíno Julián de Ajuriaguerra. Si os profesionais da saúde querían constatar os distintos efectos de diferentes drogas, Michaux o que quería era abrir outra vía, esas «portas da percepción», en expresión de Aldous Huxley, para acceder aos confíns remotos da súa mente. Lonxe do hedonismo ou os usos recreativos, impúxose o rigor da experimentación científica, cuxos resultados son uns debuxos -aquí presididos por unha figura mexicana á que Michaux chamaba cariñosamente Mescalito- que parecen reflectir esa realidade cerebral oculta: os intersticios secretos do pensamento.  

A música pantasma que escoitou Boulez  

Michaux foi un escritor prolífico, pero aínda o foi máis como artista. Debuxou incansablemente sobre miles de papeis, dos que se coñecen apenas unha pequena parte. Ademais da os seus libros e os seus grafismos, tamén se dedicou á música, pero non se garda ningunha gravación: dise, iso si, que Pierre Boulez puido escoitalo e ditaminou que o Michaux instrumentista estaba a maior altura que o poeta ou o pintor.  

Reivindicado tanto por autores como André Gide, pintores como Bacon ou o movemento cultural que aflorou na década dos 60 do século pasado, Michaux foi unha referencia para contemporáneos e creadores posteriores, que viron nel o xenio visionario de quen reta sempre a percepción establecida e inventa novas realidades.

[Imaxe: LUIS TECIDO/EFE - fonte: www.lavozdegalicia.es]