De cando Carlos Velo non puido filmar o seu guión de «Pedro Páramo»

Un libro achega novas claves do vínculo do director con Rulfo e García Márquez

Juan Rulfo e Carlos Velo, buscando exteriores para a rodaxe. Fundación Carlos Velo

Por MIGUEL ANXO FERNÁNDEZ

Coa recente aparición en México do ensaio Juan Rulfo e o cine, publicado por RM baixo os auspicios da Fundación Juan Rulfo, o profesor de cine latinoamericano e español na Brigham Young University, en Provo, Utah, Douglas J. Wheatheford, achega novas claves á estreita relación de Carlos Velo co escritor de Xalisco, que incluso lle acompañou a localizar exteriores para o seu filme. O volume afronta as adaptacións de Pedro Páramo, que o cineasta de Cartelle estreou en 1966, e do galo de ouro, dirixida por Roberto Gavaldón en 1964, co importante engadido da presenza en ambas as dos escritores Carlos Fuentes e Gabriel García Márquez.

Ademais de analizar os guións e o seu complexo proceso de xestación, reprodúcese o guión da versión rodada por Velo e á que o produtor Manuel Barbachano Ponce invitou a participar ao futuro autor de Cen anos de soidade para o «perfeccionamento da estrutura fílmica», ademais de incluír as dúas versións para Gavaldón, a finalmente rodada e en particular a de 1963 a cargo de García Márquez e Fuentes, sobre a novela curta de Rulfo, escrita entre 1956 e 1958, pero que non se publicaría ata 1980.

García Márquez co cineasta galego. Fundación Carlos Velo

Carlos Velo, a través da produtora Teleproducciones de Barbachano, tiña ao seu cargo o noticiero semanal Cine-Verdade, fundado en 1953, para o que escribían pequenas pezas algúns «novos escritores que prometían revolucionar a literatura e apoderarse da escena intelectual», tal como afirma no libro Fernando Mino Gracia, especialista na filmografía de Gavaldón. Entre moitos outros, Álvaro Mutis, Elena Poniatowska, Fernando Gamboa e, por suposto, Fuentes e García Márquez, entón xornalista que se estableceu en México desde 1961 e ao que o propio Velo invitou en 1963 a adaptar O galo de ouro para Clasa Films Mundiais (produtora do prestixioso director de fotografía Gabriel Figueroa) coa que Barbachano asociouse. O colombiano aplicouse con entusiasmo en compañía de Fuentes, e culminaron o texto en decembro dese mesmo ano, incluíndo anotacións do propio Rulfo, que aínda seguía traballando sobre o seu orixinal literario.

A Gavaldón, o guión pareceulle «insuficiente» e meses despois García Márquez deixouno en mans de Fuentes e ambos lembrarían a experiencia como insatisfactoria, aínda que anos despois o escritor mexicano facía autocrítica: «Importábanos o que se lía, non o que se vía», en referencia á súa escasa experiencia cinematográfica. Ese exemplar apareceu felizmente no arquivo de Roberto Gavaldón cando xa o libro de Wheatheford atopábase a piques de impresión e foi doado á fundación polo seu fillo, razón pola que se inclúe unha análise do mesmo a cargo do especialista en literatura rulfiana, o español José Carlos González Boixo, que recoñece ao achado a xeración de «unha gran expectación no lector ao ver unidos nun mesmo proxecto a tres dos máis grandes egrexios narradores hispanoamericanos do século XX», para concluír finalmente que a película resultante e a novela teñen a súa propia autonomía.

Tal como anuncia na súa presentación o director da Fundación Juan Rulfo, Víctor Jiménez, Wheatheford prepara xa a continuación, Juan Rulfo no cine: camiños por unha industria «sobre o percorrido de Rulfo polo cine nacional baixo diversas formas: como novelista, fotógrafo, guionista, revisor, actor e asesor», e o máis probable é que se volva atopar con Velo nalgún momento.

«O proxecto máis grande da miña vida»

Iso repetía Carlos Velo, e na súa última visita a Galicia en 1985, aínda esperaba ver publicado a súa guión de Pedro Páramo xunto a outras consideracións que xa achegaramos nas imaxes de Carlos Velo (UNAM, México, 2007), libro tamén citado por Wheatheford. Considera que coa difusión agora da versión filmada en 1965, con Carlos Fuentes, Velo e Barbachano como adaptadores, cúmprese o seu soño xa que «esperaba que coa lectura dese texto fílmico revelase a calidade dunha iniciativa que se desperdiciou, segundo el, pola intervención inoportuna de forzas alleas». Afirma o autor que foron nove as versións escritas entre 1960 e 1965, desde a inicial «do script (…) que Carlos Velo ensinoulle a Manuel Barbachano en 1960 e sufriu moitos cambios durante os seguintes anos».

A historia posterior é ben coñecida. A rodaxe de Pedro Páramo levantou unha gran expectación en México non correspondida pola súa posterior acollida crítica. Conclúe Wheatheford que aínda así «perdurou nos anos posteriores á estrea de Pedro Páramo, [e] non creo que a presenza de Velo teña sido un desatino evidente», para engadir que «ten os seus logros, entretén e segue proxectándose en televisión, en cine clubs (…) entre outras cousas, pola estatura dos escritores que colaboraron no guión». Con todo, a futura catalogación do arquivo persoal do cineasta galego por parte da súa fundación en Galicia aínda pode guindar novas luces sobre o que foi un gran proxecto frustrado de Carlos Velo, sempre contra a súa vontade.

 

[Fonte: www.lavozdegalicia.es]