Os «poetas do lapis» que ilustraban a literatura española do século XIX

Profesores e expertos analizan a relación entre a pintura e as letras en libros de Galdós ou Pardo Bazán

  «Librería dos editores cando se expón O Museo Universal», imaxe utilizada para a portada do libro
«Historia da literatura ilustrada española do século XIX»

Por ANTONIO MÉNDEZ/H. J. P.  

«Son poetas, que no canto da pluma manexan o lapis». Deste xeito, o escritor Leopoldo Ás Clarín describía o traballo dos irmáns Mélida, encargados da parte ilustrada da edición do século XIX dos Episodios Nacionais de Benito Pérez Galdós. Ditas palabras, aparecidas en 1882 nun artigo da Revista Asturiana, reflicten o ambiente en que traballaron os ilustradores durante o período decimonónico: unha conexión cos escritores da época e un auxe dentro da literatura na maioría dos seus campos.  

Describir e sistematizar esta relación entre pintura e letras é o núcleo da publicación Historia da literatura ilustrada española do século XIX, unha obra coeditada pola Universidade de Cantabria (UC) e a Universidade de Santiago de Compostela (USC).  

O libro -coordinado polos profesores da UC Raquel Gutiérrez Sebastián e Borja Rodríguez Gutiérrez e o profesor da Universidade de Alacante José María Ferri Coll- incorpora un conxunto de textos de docentes, investigadores e expertos de institucións como a Sociedade Menéndez Pelayo.  

Devanditos escritos compoñen un argumentario que explica o auxe da ilustración na literatura do século XIX e describen a unión entre ambos os campos, exemplificada en obras de escritores decimonónicos tan notables como Galdós, Emilia Pardo Bazán, Leopoldo Ás, Juan Valera, José María de Pereda e Gustavo Adolfo Bécquer, entre outros.  

Un movemento global  

Como detalla o director de publicacións da USC, Juan Luis Blanco Valdés, o asentamento do debuxo na literatura daquela época débese, fundamentalmente, «aos avances técnicos no gravado, ao aumento nos índices de alfabetización e as necesidades propagandísticas dos diferentes movementos políticos de entón». Ademais, como se subliña en varios capítulos da obra, a comunicación entre os artistas e os escritores tamén resultou importante para o desenvolvemento desta disciplina.  

Por outra banda, Blanco Valdés destaca o alcance social e cultural do gravado naquela época: «Non só están os grandes nomes da narrativa española da época, senón que a ilustración estaba presente na prensa, no teatro, no costumismo, na literatura de ciencia ficción, infantil ou de viaxes, etcétera. Era un movemento global, non unha tendencia illada».  

O XIX é o século do realismo. Devandito movemento tamén se reflicte nos debuxos que apoian as obras analizadas no libro. Blanco Valdés móstrase conciso ao describir as características do gravado: «Realista, dun enorme esmero, dunha técnica extraordinaria e dunha enorme elegancia». Figuras como Apel·Lles Mestres, Francisco Lameyer ou Federico Madrazo incorporaron a súa arte ás obras literarias da época para elevar a fama das mesmas e, incluso, atraer aos lectores.  

Blanco Valdés subliña a importancia de Historia da literatura ilustrada española do século XIX por «o amplo abano de temas e territorios críticos e teóricos que aborda», e sinala a colaboración entre universidades como a clave dun proxecto no que foi vital o labor impulsor do catedrático José Manuel González Herrán.

 

[Fonte: www.lavozdegalicia.es]