Ciutat, ciutadan, ciutadanatge

Escrich per Domergue Sumien 

Ciutat

 

La vila de la Ciutat (Provença) 

A l’origina i a lo nom femenin la ciutat que pòt aver basicament dos senses:

(1) territòri politic organizat a l’entorn d’una vila e, per extension, tota forma de comunautat politica coma, per exemple, un estat;

(2) sinonim de “vila”.

Dins de lengas vesinas trobam lo catalan la ciutat, l’italian la città, l’espanhòl la ciudad e lo francés la cité. L’origina ultima es la forma latina civitas~civitatis “ciutat”, que deriva ela meteissa de civis “ciutadan”.

 

 

Ciutadan

 

A partir de la ciutat s’es creat lo nom lo ciutadan ~ la ciutadana amb son sinonim lo ciutadin ~ la ciutadina. Ne cambiam solament lo sufixe, -an o ‑in. L’occitan fa pas de distincion de sens entre aquestas doas formas. Significan basicament:

(1) persona pertanhent a una ciutat entenduda coma comunautat politica, o a un estat coma comunautat politica, amb los dreches e los devers que ne derivan;

(2) persona que viu dins una vila.

Lo catalan coneis ciutadà amb los senses 1 e 2. L’italian coneis cittadino amb los senses 1 e 2. L’espanhòl coneis ciudadano amb los senses 1 e 2. Solet lo francés fa una distincion entre citoyen al sens 1 (sens politic) e citadin al sens 2 (que viu dins una vila).

 

Notem que, tanben, ciutadan o ciutadin se pòdon utilizar coma adjectius, amb los senses seguents:

(1) sinonim de “civic”; 

(2) sinonim d’“urban”.

 

 

Ciutadanatge

 

A partir de ciutadan o ciutadin trobam coma derivat lo nom masculin lo ciutadanatge o lo ciutadinatge. La primièra forma es dins l’excellent Diccionari de basa francés-provençau de Lèbre & Martin & Molin, la segonda forma es dins Lo tresaur dau Felibritge de Mistral. Significan basicament:

(1) condicion de ciutadan al sens politic;

(2) ensemble de las valors e actituds favorablas al bon foncionament d’una ciutat al sens politic, donc sinonim de “civisme”.

En catalan se ditz la ciutadania o pus rarament el ciutadanatge. En italian se ditz la cittadinanza. En espanhòl se ditz la ciudadanía. En francés se ditz la citoyenneté.

 

 

Interferéncias

 

Coma aquestes mots tenon de senses abstraches, intellectuals e politizats, liats al poder e al prestigi, l’usatge occitan popular tend a los abandonar a las lengas dominantas qu’an mai de prestigi sòciopolitic coma lo francés, l’italian e l’espanhòl. Per aquestas rasons, trobam las interferéncias seguentas dins l’usatge occitan, que probable las caldriá evitar.

 

— Lo mot la ciutat s’es italianizat a Niça en la citat* (en italian la città).

 

— Lo mot lo ciutadan o lo ciutadin s’es italianizat e francizat en lo citadin* (en italian il cittadino, en francés le citadin) e tanben s’es francizat en lo citoaien* (en francés le citoyen).

 

— Dins l’usatge de fòrça occitanistas, i a una distincion de sens artificiala entre lo ciutadan que calca lo francés le citoyen (persona d’una entitat politica) e lo ciutadin que calca lo francés le citadin (persona de la vila). Mas en occitan autentic, segon Mistral, las doas formas ciutadan e ciutadin s’emplegan de manièra indiferenta per totes los senses. E las autras lengas romanicas mediterranèas, coma l’occitan, fan pas tanpauc la distincion a la francesa de tipe “citoyen” vèrsus “citadin”.

 

— Lo mot lo ciutadanatge, aparentament, s’es francizat en la ciutadanetat* (en francés la citoyenneté), s’es italianizat en la citadinança* (en italian la cittadinanza), e tanben s’es catalanizat e espanholizat la ciutadaniá* / era ciutadania* (en catalan la ciutadania, en espanhòl la ciudadanía). 

[Imatge: © Laurent Génie - poblejat dins www.jornalet.com]