Aran e Catalonha, Catalunya i Aran

Escrich per Mireia Boya Busquet

Pensaratz qu’aguest debat ara non ei important, mès, desencusatz-me, creigui que vos enganhatz. N’ei, eth 27 de seteme decidiram sus era libertat des pòbles ath delà des Estats, leis, mercats, oligarquies e patriarcats injusti, insultants e insostenibles. Parlaram dera Euròpa des pòbles e sus era sobeiranetat populara. Permetetz-me arrebrembar donques que, laguens der actuau territòri catalan, i a un aute pòble: er aranés, er occitan, e qu’eth silenci mediatic catalan e es estereotips que mos entoren, e que non hèn mès que repetir, mos hèn mau, a nosati, e ath procès.

 

Es aranesi tanben volem senter-moz estimadi e protagonistes. Non èm guaires e es nòsti vòtes compden pòc en sistema electorau, mès èm grani e extrèmaments importants entà legitimar er imatge internacionau: non i a arren mès potent que dus pòbles liures e sobeirans que van en parallel e s’arreconeishen es identitats respectives. Aran e Catalonha, e Catalunya i Aran.

 

Ath delà d’estelades e cants des segadors, nosati ja auem era crotz occitana e eth “Aqueres montanhes”. Er independentisme acieu ei ideologic (d’esquerra, pera libertat de toti es pòbles), o plan simplaments practic, per ua sobeiranetat populara e un modèu d’autogovèrn just e sostenible. Ja ac sabi, soent, quan a gescut eth tèma, era responsa a estat era madeisha: es aranesi seràn çò que volguen èster. Mancarie mès qu’aquerò! Semble de sens comun, mès non desbrembésquem que dempús der Estat espanhòu açò non ei atau.

 

Nosati madeishi encara non mos auem demanat se qué volem èster de grani de forma seriosa e informada. Era qüestion ei complèxa e era responsa, estrategica, a de besonh un debat e un referendum especific. Le Volem. Permetetz-me donques apuntar bèri arguments entà trincar desinformacions e clichés. Dilhèu serviràn as aranesi indecisi, ac demori e desiri, mès sustot demori tanben que les liegen es catalans.

 

Aran hè part d’ua nacion sense Estat oprimida e practicaments escafada per Estat francès: Occitània. En 1313 es aranesi signen, damb eth rei Jaume II d’Aragon, era Querimònia, eth nòste istoric document de drets e privilègis. Espanha encara non existie e era Corona catalana-aragonesa ère alavetz ua confederacion, ena qu’Aran ère estacada as comtats catalans e se regie peth sòn dret. En 1389 es Corts aragoneses declaren Aran part deth Principat de Catalonha a causa d’aguesta relacion e, en 1410, es aranesi demanen volontàriaments as Corts Catalanes poder hèr-ne part. Aguesta ei era prumèra decision estrategica que preneren es mèns ancessors.

 

Permetetz-me arrebrembar qu’en 1835 siguec er Estat espanhòu, ara ja format, qui suprimic eth Govèrn d’Aran damb era creacion deth sistèma de partits judiciaus e províncies. E tanben qu’ena immodificabla Constitucion Espanhòla ne se mos mencione, mès qu’en Estatut de Catalonha de 1978 s’arreconeish Aran e eth besonh de recuperacion des sues institucions. Açò siguec lent, massa, mès en 1991 era Lei d’Aran restaurèc eth Conselh Generau d’Aran; en 2010, era Lei der occitan, aranès en Aran, hè oficiau era nòsta lengua en tota Catalonha; en 2015, era naua Lei d’Aran mos tracte de realitat nacionau damb dret ara autodeterminacion. Eth Parlament catalan non mos a mautractat jamès coma pòble.

 

Aran e Catalonha son ja ua sòrta de federacion ena que nosati gerim çò que mos interèsse e mancomunam çò que cau mancomunar. Auem relacions bilateraus damb era Generalitat, se plan, coma per tot, eth finançament peth transferiment de competéncies ei eth tèma a melhorar, atau coma es politiques deth govèrn actuau, injustes damb era gent. E se non èm mès liures ei pr’amor qu’auem legislacion estatau (espanhòla) que non ac permet. E açò cau didé’c mès entà saber quau mos met eth limit ath nòste autogovern.

 

Catalans, s’era nòsta relacion ei ua realitat, hetz-vos grani, datz exemple internacionau e refortilhatz eth discors libertari, integratz-mos. Treigatz pitrau en parlar deth projècte de naua Republica independenta, era de Catalonha e Aran. Quan parlésquetz d’un futur melhor, se vos platz,  nomentatz-mos as dus. Hètz un gèst mès aguesti dies, diguetz sense pòur que mos respectatz, que mos voletz, qu’atau nosati, un còp mès, estrategicaments, seram aquiu.

[Poblejat dins www.jornalet.com]