L’unserdeutsch, en perilh

Escrich per Christian Andreu

Un dels paucs creòls del mond, qu’a coma origina la lenga alemanda, l’unserdeutsch, es a mand de desaparéisser totalament. Solament i a mens de 100 personas que lo parlan en tota la planeta. La sieuna sobrevivéncia fins a 2016 es un fach estonant tanben pels meteisses alemands.

Los parlaires d’unserdeustch uèi lo jorn son mens de 100 personas.

Naissut coma creòl o mescla de desparièras lengas d’aperaquí 1900 en la, en aquela epòca, colònia alemanda de Nòva Guinèa, l’unserdeutsch es una lenga creòla qu’a coma base majoritària l’alemand, e aquestes pòdon lo compréner en mai d’un 80%. Mas ara la sieuna populacion de parlaires s’es vista redusida dinc a solament unas 100 personas, e la majoritat demoran en Austràlia.

L’unserdeustch naissèt en l’atmosfèra catolica de la mission alemanda de Vunapope, aprèp de Kokopo, en Papoa-Nòva Guinèa. Après sortir de l’escòla, los mainatges mesclavan paraulas alemandas amb d’autras qu’utilizavan los paires, qu’èran mairinièrs australians o emigrants chineses.

Aital, en lòch de diré wohin gehts du ? ( Ont vas? ) los parlalires d’unserdeustch dison Du geht wo ? Un autre exemple: non dison Was isst du ? ( Qué manjas? ) coma en Alemanha uèi lo jorn, mas Du essen was ?

Una lenga a mand de morir

L’unserdeustch es la soleta lenga creòla de tot
la planeta qu’a coma origina l’alemand.

Maugrat que l’unserdeustch non foguèt descobèrt fins a las anadas 1970, ara una còla de lingüistas l’estudia lèu abans de la sieuna mòrt definitiva. Craig Volker, de la Universitat Divine Word en Madang amb Peter Maitz e Werner König, de la Universitat d’Augsburg, Alemanha, en fan l’estudi. “Un alemand pòt compréner l’unserdeustch fòrça ben pr’amor que lo sieu vocabulari es lo meteis”, çò diguèt Peter Maitz.

Uèi, los parlaires d’unserdeustch son totes bilingües e fòrça vielhs. Totes parlan o ben alemand estandard o anglés o d’autras lengas creòlas coma lo tok pisin o kuanva. La majoritat emigrèt a Austràlia pendent la independència de Papoa-Nòva Guinèa en 1975.

“Es una situacion lingüistica trista – çò diguèt Maitz –pr’amor qu’es una lenga unenca en la planeta tota e qu’a coma origina l’alemand. A influït sus d’autras lengas creòlas coma lo tok pisin, lo sieu vesin. Benlèu es ara que la cal ajudar, e lèu”.

[Poblejat dins www.sapiencia.eu]