Os 44 invernos de Thoreau

A piques de cumprirse os 160 anos da súa morte, a figura e a obra do pensador estadounidense seguen crecendo; un volume que recolle as súas observacións sobre o inverno e unha nova edición de «Walden» chegan ás librerías

Retrato de Henry D. Thoreau realizado polo fotógrafo Benjamin D. Maxham ao redor de 1856. Á súa esquerda, detalle da portada de «O gran inverno» (Errata Naturae); á dereita, ilustración que adorna a edición de «Walden» do selo Alianza.

  

Escrito por HÉCTOR J.

A perda da conexión do home coa natureza que caracteriza as sociedades urbanas e a crecente globalización —ai, as pantallas— converteu o inverno e as estacións en xeral nun fenomenal marco cool (cando non mero atrezo) para subir boas fotos ás redes sociais. O sentido que tiveron durante séculos asociado ás colleitas e o tempo vital de persoas e animais é un pobre recordo antropolóxico. Hoxe ninguén cun móbil con conexión a Internet asómase á fiestra nin para decidir de mañá coller a bufanda e calzar unhas botas de auga. E moito menos preocupa a provisión de leña para alimentar o lume que quente o fogar. Claro que hai excepcións..., por suposto.

É este estado de cousas o que fai tan urxente libros como O gran inverno de Henry David Thoreau —que edita o selo Errata Naturae, cuxo catálogo é xa fogar inseparable do ilustre agrimensor, naturalista e un dos alicerces fundacionais da literatura norteamericana—, o patriarca maior e pioneiro en canto a esa idea filosófica que propugna a necesidade de que o home volva á natureza para reencontrarse e atopar o seu sitio no mundo.

A chegada dos fríos reconcentraba o pensamento de Thoreau (Concord, Massachusetts, 1817-1862). Di o seu biógrafo Robert Richardson (Milwaukee, Wisconsin, 1934), referíndose aos días de decembro de 1851: «O inverno, co seu carácter interior, intensificou aínda máis o impulso de permanecer enclaustrado e dedicarse á actividade intelectual». Pero esta vocación monacal e as súas lecturas —entón centradas na botánica— non lle impiden seguir coas súas observacións, a súa camiñar, que despois tiñan un efecto directo sobre o papel. «Nos seus paseos, prestou especial atención ás postas de sol, tratando de captar en palabras as cores e formas cambiantes, as glorias luminosas dos ceos á tardiña», prosegue o investigador estadounidense, que relata como Thoreau subiu ao monte Fair Haven, onde estivo contemplando un falcón enorme. Unha ave que, dicía o autor de Musketaquid [A Week on the Concord and Merrimack Rivers], era «un símbolo do pensamento, que se alza, descende, móvese en círculos cada vez máis amplos, ou cada vez máis pequenos».

A fonte dos diarios

Precisamente ese inverno, en xaneiro de 1852, relata Richardson, retomou o manuscrito de Walden —que tiña medio abandonado desde facía dous anos—, a súa obra mestra e que bebe da fonte das anotacións no seu diario, esa monumental creación que comezou en 1841 e alcanzou os catorce volumes. Traballou en borradores sucesivos ata que Walden estivo listo dous anos e medio máis tarde.

Aínda que mana dos seus diarios como ocorre igualmente con Musketaquid —onde narra a viaxe de sete días en barco que no verán de 1839 fixo co seu irmán John polos ríos Concord e Merrimack—, Walden deixa atrás a bisoñez daquel primeiro libro e fai aflorar en toda a súa madurez e radicalidade a crítica á sociedade materialista. Máis aló da súa omnipresente empatía coa natureza, que queda subliñada ao darlle á obra a estrutura do ano natural, ao ritmo do paso das estacións.

Cando están preto de cumprirse 160 anos do falecemento de Thoreau —ás nove da mañá do 6 de maio de 1862; da súa última frase só puideron escoitarse as palabras «alce» e «indio»—, a aventura daqueles dous anos de illamento nunha cabana a beiras da lagoa Walden conserva toda a súa forza e vixencia, máis nesta época de chumbo, de exceso de velocidade, ruído e bytes que toca atravesar.

Proba da absoluta pervivencia do texto —e non necesariamente relacionada coa devota vinculación a Linneo— é a nova tradución ao castelán que Carlos Jiménez Arribas preparou para a colección de peto de Alianza e tamén a que Danele Sarriugarte verteu ao éuscaro para Katakrak, que se suman ás hoxe facilmente encontrables en Cátedra e Errata Naturae.

Walden, di Jiménez Arribas no excelente ensaio que coloca a modo de prefacio, non busca unha idealización ou mitificación da natureza nin tampouco un estudo científico, senón que persegue superar a tradición puritana para «mergullarse nela [a natureza] e destilar de aí unha escritura na que a mirada fose máis cálida que a da metafísica e máis cómplice que a da vivisección», argue.

A preparación da estufa e a arte de vivir

As súas advertencias e memoria sobre a extinción da cultura india, a reclamación da abolición da escravitude, a desobediencia civil pacífica (fiscal, por exemplo) ante un Estado que non se ocupa das súas obrigacións e embárcase na guerra contra México, a defensa da vida salvaxe... O legado de Thoreau é moi amplo e os seus ecos persisten vigorosos —ante a teimuda xordeira que afecta á sociedade—, e están dalgún modo neste novo libro que publicou Errata Naturae, O gran inverno, que é unha antoloxía de «as mellores pasaxes, pensamentos e intuicións invernais» extraída dos seus escritos e que condensa os 44 invernos que viviu nun único Gran Inverno. E é que os editores decidiron prescindir da orde cronolóxica e dispor a súa recompilación como unha soa narración, a da vida, do mesmo xeito que Thoreau converteu os dous anos pasados na cabana de Walden, ao pólos no papel, nun.

O extracto inicial dunha entrada, a do 20 de febreiro de 1841, sintetiza a fermosa e sabia filosofía de Thoreau e deste volume: «Cando saio á tardiña, preparo a estufa de maneira que, ao meu regreso, atope sempre un bo lume ardendo nela, aínda que, de estar presente, tería requirido a miña atención frecuente; así, cando se que vou estar en casa, ás veces fago coma se fóra a saír, para aforrarme molestias. E leste é tamén a arte de vivir: deixar a nosa vida nun estado no que poida funcionar soa e non esixa unha supervisión constante. Entón sentarémonos tranquilamente a vivir, coma se estivésemos xunto á estufa. Cando me sinto de verdade, non debe haber nada en pé. Todo debe sentarse comigo».

En fin, a bo entendedor...

[Fonte: www.lavozdegalicia.es]