Deu “Bascoat” a “Gasconha”, de Vasconia a Wasconia, un cambiament de sens istoric

 La setmana passada que parlèm de l’origina deus mots occitans basco e lo Bascoat. Uei que veiram coma los mots basco e gascon e remontan a la medisha racina latina vasco ~ vasconis.

                                                          La Bastida de Clarença, Gasconha, Occitània

Escrich per Domergue Sumien

Qu’ei ua causa sabuda, lo gascon qu’ei un dialècte occitan dab un substrat basco o aquitan. Abans la generalizacion deu latin, lo territòri de la Gasconha antica que s’aperava Aquitània e que s’i parlava aquitan. L’aquitan qu’èra ua lenga identica au basco antic o hèra pròcha deu basco antic. La lenga basca actuala que’s parla dens un territòri mei petit, lo Bascoat, qui resistiscoc a la latinizacion, mentre qu’Aquitània e’s latinizèc.

Pendent l’epòca romana, puish dens los domenis visigòts e francs de l’Edat Mejana, lo latin popular d’Aquitània que coexistiscoc dab las rèstas de la lenga autoctòna aquitana. Aqueth latin regionau que hoc influenciat per las traças de l’aquitan e, atau, que preparèc la naishença deu gascon.

La lenga occitana qu’aparegoc vèrs 650-750 a partir de la federacion o convergéncia de quauques dialèctes d’origina latina. Au miei d’aqueths primèrs dialèctes occitans federats, que i avèva lo gascon dab lo son substrat aquitan.

Durant l’epòca romana, devath Juli Cesar, lo territòri d’Aquitània, inicialament, que s’estenèva entre Gironda e los Pirenèus e que corresponèva haut o baish a çò qui seré mei tard Gasconha. L’emperaire roman August qu’aumentèc lo territòri administratiu d’Aquitània e que l’estenoc de Léger aus Pirenèus. Mes l’Aquitània primitiva, entre Gironda e los Pirenèus, non avèva pas desparegut dens las consciéncias: a la fin deu sègle 3, que receboc lo nom navèth de Novempopulana (o Aquitània Novempopulana) entà estar distinguida de la rèsta de la grana Aquitània estenuda.

Un aute nom, mei practic, qu’emergiscoc a la fin de l’Edat Antica e au començament de l’Edat Mejana: que hoc lo nom latin de Wasconia qui engendrèc en occitan Gasconha.

Lo nom latin de Wasconia “Gasconha” qu’ei ua evolucion deu nom latin mei ancian de Vasconia “lo Bascoat”. Lo succès de la pronóncia [wa] dens Wasconia que vieneré d’ua pronóncia visigotica deu latin, ja que los visigòts e comandavan Aquitània aus sègles 5 e 6 après la casuda deu poder roman. Lo poder visigòt que deishèc plaça au poder franc merovingian au sègle 6 mes lo nom de Wasconia “Gasconha” que contunhèc de s’utilizar dens los tèxts en latin tardiu.

Mentre que la forma e passava de Vasconia a Wasconia, lo sens que cambiava tanben progressivament, que passava de Vasconia per “lo Bascoat” de cap a Wasconia per “Gasconha”. Gerhard Rohlfs e autes lingüistas que pensan que lo nom navèth de Wasconia èra comòde entà nomenar lo territòri primitiu d’Aquitània, entre Gironda e los Pirenèus, pr’amor que lo nom medish d’Aquitània s’èra estenut cap a un territòri mei gran de Léger aus Pirenèus. Tanben que’s pòt supausar que Wasconia “Gasconha” èra un nom mei brac e mei practic que non pas Novempopulana. En latin popular, dens Wasconia, la pronóncia germanica-visigotica [wa] que passèc a [gwa] o [ga] (en tienent compte de questions complicadas d’accent tonic), e atau lo latin tardiu Wasconia que devengoc Gasconha en occitan gascon.

En parallèl, lo nom deus abitants (lo gentilici), que passèc en latin de vásco ~ váscŏnis “basco” a wáscō ~ wascṓnis “gascon”, en seguir un petit cambiament de declinason e d’accent tonic.

Lo latin tardiu wáscō (cas nominatiu) ~ wascṓne (m) (cas acusatiu) qu’engendrèc en occitan medievau gasc (cas nominatiu) ~ gascon (cas acusatiu). A la fin de l’Edat Mejana, los cas que desparegón en occitan e que’s guardèc la forma de l’acusatiu: gascon. La forma deu nominatiu, Gasc, que suberviu coma nom de casa.

 

 

[Imatge: Mariano Mantel - poblejat dins www.jornalet.com]