Peter Handke, un escritor tan arriscado como incómodo

O premio Nobel achegará ao público unha obra complexa e un autor difícil e ao que ademais persegue a polémica política desde o seu apoio a Serbia na guerra dos Balcáns 

 

Por HÉCTOR J. PORTO

Non é un autor cómodo Peter Handke (Griffen, Austria; 1942) nin tampouco de lectura fácil ou compracente, talvez o premio Nobel consiga achegar a súa literatura ao público e afaste esa aura de autor de culto, máis aló do personaxe político conflitivo. «É coma se o traballo que un creou agora quede exposto á luz», celebrou onte desde Chaville, poboación preto de París na que vive. «Non son un gañador, confiaron no meu traballo pero non teño madeira de gañador», dixo para confesarse «en paz e tranquilo, cunha estraña sensación de liberdade, coma se fose inocente».

Non é cómodo Handke como tampouco era cómoda a última galardoada austríaca, Elfriede Jelinek, que recibiu a distinción da Academia Sueca no 2004. Talvez complexidade e escuridade sexan o senón destes fillos menores de Thomas Bernhard, a gran figura da literatura deste país no século XX, que se erixiu ademais en azoute de Austria, á que sentía como cárcere claustrofóbica cuxo pasado de conivencia nazi seguía pesando como unha laxa. Non está a obra de Handke exenta deste legado de culpa. Ao contrario, áchase bastante presente nas súas preocupacións narrativas.

Como Bernhard, é un dos autores en lingua alemá máis laureados e traducidos e que, curiosamente, recibiron un maior recoñecemento editorial e de público en España (sempre en termos relativos). Escribiu poesía, novela, viaxes, ensaio, memoria, teatro, artigos xornalísticos e ata guións cinematográficos e de televisión. O do cine —onde incluso fixo os seus primeiros pasos como actor— tivo moito que ver con que en 1966 coñecese a Wim Wenders, co que colaborou en filmes como O medo do porteiro ao penalti, Falso movemento, O ceo sobre Berlín e —a última, no 2016— Os fermosos días de Aranxuez, na que se pon fronte á cámara, como tamén Nick Cave, cuxa presencia xa cobraba relevancia simbólica no ceo sobre Berlín. Handke dirixiu ademais A muller zurda, baseada na súa novela; O tempo da morte, sobre un texto de Marguerite Duras e que tamén protagonizou; e A ausencia, con guión propio e na que aparecía Eustaquio Barjau, o seu tradutor ao castelán por excelencia.

Aclamado xa prematuramente polo seu teatro de vangarda —e en 1973 recibiu o premio Georg Büchner, unha especie de Cervantes á alemá ao que despois renunciou—, a súa escritura mostra unha clara inclinación cara ao experimentalismo e un coidado da linguaxe que fan a súa literatura, se non perfectamente recoñecible, un exemplo de amor pola palabra. Como ocorreu coa novelista, poetisa e ensaísta romanés-alemá Herta Müller (Nitchidorf, Timis, 1953), premiada no 2009, unha persoal visión poética baña a lente con que traballa Handke e resulta clave nos seus ritmos, expresión e percepcións, como na súa orixinalidade. Aínda que no seu caso a súa escritura quede máis na órbita do que noutro tempo puxo ser un pensador.

Como personaxe público, non sempre foi ben comprendido, e causou polémica nos 90 a súa postura proserbia nas guerras dos Balcáns. Incluso lle retiraron premios polo seu apoio a Milosevic. Isto, sumado a outros malos entendidos, contribuíu a que Handke fósese encerrando no seu silencio. No Ensaio sobre o cansazo (1989) xa apuntaba esta filosofía de observar e calar cando aludía á arte de narrar como «a forma de falar máis xenerosa e que orixinariamente está máis libre, case sempre, das opinións do que narra».

Nacido na rexión de Carintia de nai da minoría eslovena e pai alemán, Handke é un viaxeiro dos de antes, dos de soidades, cayado e bloc de notas, e esta vocación fixo crecer un vínculo con España que comezou alá por 1972. Na súa obra o lector pode achar textos en que se describen paisaxes de Soria, a serra madrileña, o pirineo catalán ou Fisterra. Así ocorre na perda da imaxe, Pola serra de Gredos e Os fermosos días de Aranxuez. O seu Ensaio sobre o cansazo (1989) escribiuno en Linares; o Ensaio sobre o jukebox (1990), en Soria; e a novela Nunha noite escura saín da miña casa sosegada (1997) fai referencia a un poema de San Xoán da Cruz. Este idilio, así como o que dixo en ocasións sobre o moito que lle deu a literatura castelá e, por suposto, a súa obra, frutificou na investidura como doutor honoris causa pola Universidade de Alcalá.

O medo do porteiro ao penalti (1970), Carta breve para un longo adeus (1972), Desgraza impeorable (1972), A muller zurda (1976), O chinés da dor (1983), A tarde dun escritor (1987), A ausencia (1987), Ensaio sobre o cansazo e O ano que pasei na baía de ninguén (1994) son algunhas das súas obras máis destacadas.

En España o seu editorial de referencia foi e é Alianza, pero outros selos visitaron a súa obra como Nórdica, Alpha Decay, Alfaguara, Debate, Tusquets ou Barral. En galego, Sotelo Blanco publicou no 2006 Don Xoán (contado por si mesmo) en tradución de Luis Fernández Rodríguez.

[Imaxe: HUGO CORREIA/REUTERS - fonte: www.lavozdegalicia.es]