Lo galò, l’autra lenga bretona

Escrich per Fabien Lecuyer

Oie Blanche

Bretanha es fòrça diferenta d’Occitània. Aicí i a pas d’unitat lingüistica. E aquò dempuei totjorn! A l’èst, la lenga tradicionala es lo galò, a l’oèst es lo breton. Lo breton es una lenga celtica fòrça influenciada per lo galò e lo francés. Lo galò es una lenga romanica influenciada, per una part, per lo breton, mas tanben per lo gallés.

Bretanha es un vielh país. Son unitat e son identitat nacionala venon de son istòria e de son pòble. Dempuei l’an 851, las bòlas de Bretanha son blocadas e lo país foguèt independent pendent 700 ans. Mas se los bretons de l’oèst passèron dau gallés (celtic continental) au breton (celtic insular) amb las èrsas d’immigracion dempuei l’illa de Britània a l’entorn daus sègles V e VI, los bretons de l’èst passèron dau gallés au romanic sos l’influéncia dau clerjat format a Tors.

Mas en defòra la lenga, lo pòble breton es un sol pòble. Un pòble que l’istòria li a balhat doas lengas, puei tres amb lo francés.

En gròs, fins a las annadas 50, lo limit lingüistic entre breton e galò s’espandissiá de Pempoul au nòrd fins a la peninsula de Rhuys dins Morbihan. A l’èst lo galò, a l’oèst lo breton. Au sègle IX, lo breton èra parlat fins au Mont Saint-Michel (Mont Saint-Michè/Menez Mikel) au nòrd e entrò a Donje/Donvez en Léger Atlantic.

Mai tard, en Léger Atlantic, un isolat lingüistic britofòn es demorat viu fins au sègle XX a l’entorn de Gherande/Gwenrann gràcias au negòci de la sal. Lo darrèir locutor dau breton seriá mòrt dins las annadas 80 dau costat de Mesker (segon Gildas Buron).

Segon lo lingüista Alan J. Raude, un isolat galò (un sol masatge!) seriá demorat sus l’illa de Groix tanben.

Se lo breton es ben conegut fòra Bretanha, aquò es pas lo cas dau galò. Pr’aquò, lo galò es la lenga daus naut-bretons (los “galòs”) dempuei de sègles per los de l’oèst o dempuei totjorn per los de l’èst. Per exemple, Nantas (Naonte/Naoned) e Rene/Roazhon, a l’èst, son pas jamai estadas de vilas britofònas. Per lo mond fòra Bretanha, aquelas doas vilas son de vilas britofònas e pas galofònas. E pasmens... Tolosa, Montpelhièr, Bordèu e Marselha son las capitalas d’Occitània e son totjorn estadas de vilas occitanofònas, mas aquò es pas lo cas de Nantas (Naonte/Naoned) e de Rene/Roazhon, las doas capitalas de Bretanha. E aquela situacion es fòrça trebolanta per los que coneisson pas lo país. Ça que la, de glossaris dau galò de Nantas (Naonte) e Rene i foguèron publicats dempuei lo sègle XIX. De segur, lo mond d’aquestas vilas parlavan francés tanben.

Un panèl en galò al mètro de Renne
© Man yvi

Endacòm mai, a la campanha, lo galò èra la sola lenga dau mond. D’articles en galò èran publicats dins los jornalets locals, lo clerjat balhèt una plaça au galò entrò a la debuta dau sègle XX. A Pllémë/Plémet, dins lo bastion galofòn dau Mené, los jutges de patz devián conéisser lo galò, etc.

Mas, coma en Occitània, en Bassa Bretanha, l’estat francés e l’escòla foguèron despietadós amb lo galò. Lo “sòu” e las punicions èran encara en aplicacion dins las annadas 60, mon paire se’n remembra ben!

A l’ora d’ara, lo galò es encara en perilh. Lo movement galò es ben pichon e encara ninòi. Los joves non coneisson pas lor istòria alavetz desdenhan la lenga de lors paires o aprenon lo breton quitament se son sortits de l’èst dau País Galò ont lo breton es pas jamai estat parlat. I a sovent un “bricolatge identitari” desolant en Bretanha. E lo movement breton a longtemps mantegut aqueste “bricolatge” en nom d’un jacobinisme breton piéger que lo jacobinisme francés! Chaliá “bretonizar” la Nauta Bretanha (lo País Galò) a tot prètz! Lo breton èra “la lenga de nòstres paires” de Ouessant/Enez Eussa entrò a Foujiere/Felger (ont la lenga es pas jamai estada parlada pasmens).

Es coma se los bascos exigiguèsson de panèls en basco e que lo mond parlèsson basco fins a Bordèu perque parlavan basco en Medoc au sègle IX o abans!

Pasmens, las chausas progrèssan. Dempuei 2004, lo conselh regional (quatre departaments sens lo Léger Atlantic) a reconegut lo galò e lo breton coma “lengas de Bretanha”. La senhaletica en galò progrèssa. Loudia (Loudéac), Nouya (Noyal-Sous-Bazouges), Parczae (Parcé), Rene (Rennes), Findi (Iffendic), Porni (Pornic), dins lo mètro, e mai dins fòrça autras vilas, an installat de panèls en galò (de còps a costat de panèls en breton!); e lo galò es ensenhat dins quauques escòlas, collègis e licèus (quitament dins una escòla e un collègi Diwan!). D’escrivans escrivon en galò (romans policièirs, istòrias de vida, BD…), sus l’Internet lo mond pòdon legir de galò dins 7Seizh.info e Ya! Aqueste jornalet es lo setmanèir en breton (sus l’Internet e sus papèir, coma La Setmana) e chasca setmana i es publicada una rubrica en galò.

Chal notar que la discòrdia dins lo movement galò veniá d’un desacòrdi sus l’escritura. Mas una de las escrituras en competicion s’inspirava de l’escritura de... l’occitan. Aquesta es passada d’usatge a l’ora d’ara. Èra mal adaptada au galò!

[Poblejat dins www.jornalet.com]