La causa e lo nom de la causa

Critica de Au nom de la langue/Au nom de la lenga, de Sèrgi Javaloyès

Ai legit dos còps aqueste ensag, e dos còps l’ai legit amb tristesa. L’obratge pòrta sus l’istòria dels debats sus la grafia e sul nom de la lenga de Bearn e de Gasconha, e sus l’origina, e sus l’apertenença o non del gascon —o bearnés, o patoès— a l’ensemble de la lenga occitana o lenga d’òc. Los debats, d’unes senats, d’autres pas tant, recuolan a un temps, a comptar de la mitat del sègle XIX, que lo gascon se parlava d’en pertot. Uèi sabèm a qué a abotit tot aquò: espèrs mancats, temps degalhat, garrolhas estèrlas. Un pauc coma l’occitanisme de uèi. Que van dire los estudioses del futur de nosautres?

 

Au nom de la lenga es un ensag escrich per un escrivan. Javaloyès es pas lingüista ni sociolingüista, es un escrivan. Aürosament. Aquò pòt èsser un avantatge pel lector. Mas Au nom de la lenga pòt portar pèira a l’òbra del sociolingüista. Lo sociolingüista se sentirà pas insultat.

 

Comença l’obratge Javaloyès en disent: “La tòca d’aqueste assai n’ei pas de despartir enter çò de vertadèr e çò de faus”. Soi pas segur qu’aquò siá vertat. Dins la pagina 166, per exemple, mençona “un sarròt de publicacions inspiradas per ua associacion de defensa de la lenga bearnesa e gascona qui exprimeish opinions controvertidas”. Me sembla un biais pas pro velat de dire que l’Institut Bearnés e Gascon a dich causas falsas, non?

 

Au nom de la lenga es un ensag que passa coma un roman, de còps sembla un roman: Vastin Lespy (1817-1897), Miquèu de Camelat (1871-1962), Simin Palay (1874-1965)… son personatges plan definits d’espereles per mejan de la lor pensada. Serem pas tan nècis de los prejutjar en causa de la grafia emplegada; i a agut e i a intelligéncia al defòra de la grafia de l’IEO. Lespy coneissiá a fons la grafia classica dels Fors et costumas de Bearn, e l’aimava; egalament, Frederic Mistral aviá conegut la grafia dels trobadors e l’òbra de Rainoard… e ça que la lor semblèt oportun en aquel temps concret amb de situacions concretas d’emplegar una grafia fonetica d’inspiracion francesa. O faguèron per estrategia, per se poder far comprene per un pòble qu’aviá pas estudiat, e qu’èra pas evident que poguèsse jamai estudiar, en la siá lenga occitana, la lenga que dins l’Occitània de l’època èra la lenga del cada jorn de gaireben totes. Javaloyès pòrta lo testimoniatge de qualques personas onèstas que s’opausèron a la grafia normalizada “per anar au pòble, per servir la lenga”.

 

E tot aquò per pas res?

 

En 1953 Simin Palay fa constat que lo felibritge gascon es pas pro fòrt per salvar la lenga, que la lenga se’n va al diable:

 

“Nou saberi pas dìse la pene qui’m hè d’enténe ue may, û pay ou quan sera ue may-boune, qui, per l’ourdinàri parlen “patoès” entre ets e per dehore, serbi-s dou francés quan debisen dab lous petits. A quin diable d’idee e pòden aubedi? Çò qui y a de curious, aquets parents yoens, puishqu’an de 25 a 40 ans, que s’exprimen en francés prou plâ: que sàben dounc que lou patoès ne’us a pas empachats de l’apréne… E dab aco, quan lous demandam la rasoû dou lou coumpourtament, touts o quàsi touts que-b respoùnen que si lous petits noû enténen que francés, qu’apreneran miélhe a l’escole. Quine errou!”

 

Tretze ans puèi, en 1966, la lenga en Gasconha èra encara pro viva, almens per çò dels adultes. D’unes aimèron mai de creire que caliá pas cambiar de discors. Andreu Sarrail prepausa la meteissa ordenança qu’aviá facha Mistral, un sègle abans:

 

“Un die dilhèu, que calera abandouna la clare e simple grafie de l’Escole e tourna à la grafie dou sècle tredsau, dite noumalisade. Que sera quoan lous pobles de Gascougne àyen espudit lous parlars dous dabantès e que lou Gascoû noû sie pas mey qu’ue lengue mourte. D’aci enla, espère drin, moun omi!”

 

Aquela letra a complits 51 ans. Coneissèm pro de gents que parlen occitan a l’entorn? Ieu pas gaire. E podem dire qu’avem esperat drin, adara?

 

Lo libre se clava a la data de uèi. La lenga se morís. Encara uèi i a personas qu’aiman de se carpinhar pel nom e per la grafia d’aquela lenga que parlan pas gaire, ara que lo francés es la lenga de la vida vidanta: un passatemps coma un autre.

 

Sèm al temps de l’occitanisme. La revista Reclams s’edita en grafia normalizada. L’occitanisme sent mai modèrne, mas cal dire que tanben s’es mostrat plan capable de cometre las siás errors. E pel moment, per aparar la lenga, s’es mostrat tant incapable coma lo felibritge.

 

E deman? Javaloyès preconiza: “la lenga d’Òc en Bearn e en Gasconha qu’ei miaçada de desparéisher (…) Sola ua auhèrta d’ensenhament generalizat, com ac hèn au País Basco, que pòt enqüèra sauvar-la”. Soi d’acòrdi, personalament i apondriái que cal far politica.

 

Bon… Cal far politica, cal far jornalisme, cal far educacion… Cal far tot.

 

 

 

 

 

Manèl Zabala

[Poblejat dins www.jornalet.com]