Toki pona, la lenga deu ben

Escrich per Joan-Marc Leclercq

Suno pona! (Bonjorn!)

 

Benlèu coneishètz pas encara lo toki pona. Benlèu sètz ahuecats de lengas e aquò vos va interessar (o benlèu pas). S’agís de l’òbra de la lingüista canadenca Sonja Lang. Es una lenga bastida minimalista. La caracteristica màger deu toki pona es que possedís pas que 120 mots!

 

M’anatz díser qu’es pas fòrça, mes justament la tòca de sa creatritz èra de s’inspirar de la filosofia taoïsta, es a díser de’s descargar deu superflú ende s’exprimir pas que sus çò d’important. De mès, aquò permet de tornar pensar çò que’s ditz d’un biais navèth en tot requerir una cèrta inventivitat e un esperit creatiu.

 

Cada mot pòt estar un nom, un adjectiu, un vèrbe, un advèrbi o una perpausicion. Exemple:

 

Tawa, coma vèrbe, vòu díser “anar”, “desplaçà’s”, mes tanben “viatjar”, “mòve’s”, “passejar” e pòt exprimir cada desplaçament que sia.

 

Mes coma vèrbe, pòt estar tanben transitiu, e lavetz significar: “trasportar”, “carrejar”, “tresmudar”, “hèr hugir”, “desplaçar”, “se hèr seguir”, …

 

Coma nom pòt voler díser: “desplaçament”, “carrei”, “viatge”, …

 

Coma adjectiu, aquò’s: “mavedís”, “corrent”, “que’s desplaça”, etc …

 

Mes pòt estar tanben una perpausicion e significar: “de cap a”, “ende”, “dinc a”, etc …

 

Los mots son totis invariables, i a pas cap de declinason o de conjugason. Los sols elements de gramatica que vos pòdon drin despaïsar son lo “e” abans l’objècte de l’accion (una mena d’acusatiu regular) o lo “li” abans los vèrbes a la tresau persona.

 

Aquesta gramatica es fòrtament inspirada de la deu tok pisin, una lenga creòla a basa d’anglés oficiala en Papoasia Navèra Guinèa. Cau díser que l’origina etimologica des mots deu toki pona es fòrça variada, deu chinés au georgian en passar per l’olandés, lo finlandés o lo quite francés.

 

Lo nombre redusit de mots nos obliga d’imaginar lo biais de tornar trobar la foncion de la causa que volèm exprimir. Se lo mot “musica” existís pas, cau soscar e utilizar los elements presents. Prenguèm doncas lo mot kalama (deu croat galama, “rambalh”) que vòu díser “brut” o “son”, e lo mot musi (de l’esperanto amuzi, sia “amusar”) e aquò nos balha kalama musi.

 

Ende díser “sudar”, calerà utilizar la perifrasa “ma pèth balha aiga”. Selo mi li pana e telo.

 

Lo quite nom de la lenga, toki pona, veng de toki, “lenga”, “parlar” e de pona, “bon”, “lo Ben”, “agradiu”, “simple”, “simplicitat”, “positiu” e doncas significa “la lenga deu Ben”.

 

Una frasa d’exemple? Vaquí:

 

Se volètz díser “la musica m’agrada”, podètz díser:

 

Kalama musi li pona tawa mi.

 

Coneishètz dejà kalama musi. Vesètz la particula li que’s bota a la tresau persona end’introdusir lo predicat (l’objècte de l’accion o de l’estat). Lo vèrbe “estar” es pas necessari. Pona es “agradiu”, tawa vòu díser “de cap a” e mi e solide “jo”. Se pòt revirar per: “lo brut amusant es bon ende jo”.

 

Se’n volètz saber mès, vos aconselhi aquesta pagina (en francés) http://lvogel.free.fr/tokipona/ o (en anglés): http://tokipona.org/

 

Toki! (Adishatz!)

[Poblejat dins www.jornalet.com]