Jorge Fernández Díaz, escritor arxentino: «O meu Macondo está en Asturias»

«A miña nai facía chorar ao seu psiquiatra», evoca o narrador e xornalista bonaerense, que revisa o seu exitoso libro «Mamá» con novos testemuños

Fernández Díaz conta a historia da súa nai, que emigrou á Arxentina de Perón desde un pequeno pobo asturiano, Almurfe.

Por Miguel Lorenci 

Jorge Fernández Díaz (Bos Aires, 1960) ten o seu Macondo en Almurfe, unha pequena aldea asturiana. Alí naceu a súa nai, Carmen Díaz, a alma de Mamá, o conmovedor libro que escribiu fai case vinte anos e que, revisado e enriquecido, publica Alfaguara en España. A historia da moza campesiña forzada emigrar con 15 anos á Arxentina de Perón foi un bombazo no seu país. Abriu unha veta «emocional» para as posteriores novelas de intriga de «un dos tres xornalistas máis influentes de Arxentina», segundo o seu «compadre» e «padriño» Arturo Pérez-Reverte.

-¿Quen é Carmen Díaz?

-Unha guerreira sufrinte que foi alén do mundo fuxindo da miseria e da desgraza e acabou atrapada nun país hostil, pero remontando o partido. É un terrible paradoxo que agora que este libro chega a España ela estea perdendo a súa memoria. O alzhéimer cómese os seus recordos.

-¿Ha reescrito o libro?

-Case. Incorporo novos testemuños dos moitos personaxes vivos. Todo é verídico, aínda que a ficción che permite ás veces ser máis honesto que a realidade.

-¿A palabra inmigración, ten hoxe un sentido distinto?

-Si. A historia dos inmigrantes españois foi varrida baixo a alfombra en Arxentina e en España. A nosa memoria contemporánea é curta. Os ben alimentados das grandes cidades cremos que a prosperidade, a liberdade, a democracia e o progreso véñennos dados. Que se nos deben. Aqueles emigrantes sabían que tiñan que loitar por todo. A súa cultura do esforzo e o traballo, a épica de saír adiante perdeuse. Creo que moitas veces a prosperidade estupidiza. Os máis de 25.000 venezolanos que chegaron a Arxentina lograron traballo e hai moitos arxentinos que levan anos en paro.

-Tras falar con asasinos, narcos e políticos corruptos ¿entrevistar á súa nai foi, de verdade, o máis difícil da súa carreira?

-Sen dúbida. Vivira o desterro como un racho persoal, cunha enorme tristeza que deveu en depresión. Cando souben que a psiquiatra que a atendía choraba ao escoitar a súa historia, empecei a escribila. Entrevisteina máis de 50 horas. Comprendín que tiña un relato descomunal. Que nunca coñecemos de verdade a historia das nosas familias, que son sempre un inferno e un paraíso á vez. Exercín de xornalista con ela e xurdiron cousas terribles. Souben que o meu adorado tío avó perseguía á miña nai para violala. Non quería publicalo, pero Gloria Rodríguez, de Suramericana, o selo que descubriu Cen anos de soidade, leuno entre bágoas e dixo que había que publicalo. E a miña nai se avino.

-¿A que achaca que o libro vendese 220.000 copias no seu país?

-Esta historia desgarradora, triste e chea de humor é a de calquera familia. En todas hai heroes, canallas e mediocres. Fixen unha árbore xenealóxico rigoroso e acabei retratándome. As teimas, a faísca dos meus antepasados estaban en min. Tratei de escribila ao modo en que filmaba John Ford.

-A súa nai lía a Corín Tellado e o seu pai a Lafuente Estefanía. Non eran intelectuais, pero ¿si foron a súa porta á literatura?

-Si. A miña nai regaloume a colección de Robin Hood, pero o meu pai confundiu o meu afán por ser escritor coa vagancia. Era camareiro en Bos Aires. Que eu non quixese ser avogado ou enxeñeiro para garantir a prosperidade da familia facía de min un vago e un traidor. Grazas ao xornalismo e unha novela por entregas que publiquei nun diario reconciliámonos tras anos de silencios. Chamoume para preguntarme como seguía a serie. A literatura reuniunos despois de que me deu por perdido.

-A súa relación con Asturias é...

-De amor. Volvín moitas veces. Eu falaba bable en casa e na escola. Os mozos burlábanse de min e pegábanme no colexio antes de que se inventase a palabra bullying. A miña nai mandoume a facer yudo. Fomos uns españois estraños e distintos. Inventei a palabra argeñol para definir a quen non saben moi ben si son de acá ou de alá. Cada vez que estou en Almurfe sento que é a miña pequena Macondo. Encólleseme o corazón. É unha aldea moi pequena, con non máis de 20 persoas. Teño a sensación de que son de alí a pesar de vivir tan lonxe.

-Vostede fai xornalismo, ¿segue sendo un oficio con sentido?

-Claro que si. Está a mutar. Moitos non comprendemos do todo o novo mundo cheo de burbullas de sentido. Agora non traballo con información, senón con opinión. Lonxe da vertixe de Internet. Escribo un artigo de 1.200 palabras ao que dedico dez horas.

-Cambioulle a vida este libro...

-Descubrín que me interesaban as emocións e a natureza feminina. Os xornalistas traballamos con feitos, non con sentimentos. Pero as emocións impuxéronse e trasladáronse aos meus dous libros de espionaxe que protagoniza Remil, que venderon 90.000 exemplares cada un en Arxentina. A ese maldito axente e espía colócolle os meus problemas emocionais, as miñas obsesións amorosas e problemas familiares.

-¿Volve o «fillo de remil putas»?

-Si. Pero non se cando.

[Imaxe: BENITO ORDÓÑEZ - fonte: www.lavozdegalicia.es]