Eduardo Mendoza: «Podo escribir unha carta de pésame e acaba sendo un conto curto»

O autor se vale da ficción para narrar en «O rei recibe» algúns dos cambios da España dos 70

 

 

 

Por XESÚS FRAGA  

 

«Non fixen máis que escribir novela toda a vida». A ficción, a ficción novelesca, vertebrou a carreira literaria de Eduardo Mendoza (Barcelona, 1943), quen, á hora de concibir un libro que retratase os cambios sociais das últimas décadas en España, descartou o xénero memorialístico e decantouse de novo pola novela. Do rei recibe (Seix Barral) e un longo currículo no que destacan A verdade sobre o caso Savolta ou A cidade dos prodixios falou onte na Coruña, dentro do ciclo A creación literaria e os seus autores.

 

-Descartou unhas memorias...  

-Estiven a lle dar voltas e enseguida deime conta de que me ía aburrir moitísimo. Pero si quería deixar constancia dunha época, máis que de min, polo que decidín inventarme un personaxe e a través del falar do meu tempo.

 

-¿A ficción, entón, é máis divertida, máis gratificante?  

-Para min si. Eu non feito outra cousa que escribir novela toda a vida e, cando intentei facer outra cousa, acabou sendo unha novela. Podo escribir unha carta de pésame e acaba sendo un conto curto porque é o meu xeito de expresarme. Pero seguramente ao ensaísta pareceralle máis divertido o outro. 

 

-Di na faja da novela Juan Marsé que vostede nunca desatende a claridade, a vivacidad ou o humor. E tamén o sentido común literario. ¿En que consiste isto último? 

 -[Ri] Bo, habería que preguntarlle a Marsé que quixo dicir. Imaxínome que, sendo el, quere dicir que procuro evitar todo o que sexan exhibicións estilísticas. Si podo dicir unha cousa con cinco palabras, non uso seis, cousa que a el lle parece moi ben e tamén practica. Somos da mesma escola. 

 

-O seu protagonista, Rufo Batalla, parece máis ben un vehículo para contar as peripecias doutros. 

-Si, é verdade que parece un truco barato de novela histórica deste personaxe [sorrí] que, casualmente, sempre está onde pasan as cousas. Pero é que no meu caso foi así. Hai cousas que as ve de lonxe. Precisamente, o non estar é un xeito de vivilas. É verdade que todo o maio do 68, que tivo unha gran repercusión en toda Europa, en España seguiuse coma se pasase na lúa. Eu creo que foi tan importante coma se pasase de verdade. Ás veces, o quedar fóra é un xeito de vivir os feitos. 

 

-Os seus percorridos vitais si coinciden: Barcelona, Londres, de novo Barcelona, Nova York. 

-Si, e non está a primeira etapa de Londres, que quería falar dela logo. Da infancia, tamén, pero un pouco de pasada, porque a infancia sempre a atopei moi aburrida.

 

-Batalla decide que se vai de España cando ve un belén cos seus pastorcillos. Dálle unha nova dimensión á epifanía.-[Ri] Si, si. É unha cousa que recordo perfectamente: esa España que estaba moi ben marcada polas tradicións, pero que para unha persoa con inquietudes era avasalladora. Eu non sei si sufrín leste mesmo proceso coas figuritas do belén, pero si que cada vez que saía pensaba «Nai miña, transcorreu un ano e non pasou nada e estamos igual». 

 

-E iso que había un tímido aperturismo. Aparece Fraga... 

-Ese período eu creo que foi unha operación cínica e hábil, pero que tivo grandes repercusións na vida individual. Había como una certa posibilidade, unha válvula de escape, e iso creou en lugares como Barcelona un dobre efecto. Creou o que se chamou a gauche divine, que foi este movemento, así un pouco entre tontaina e progresista e francamente divertido, estas ganas de vivir, que eu creo que viñeron por mor disto. E empezou no núcleo das editoriais, que naquel momento en Barcelona estaban moi activas pero moi afogadas. Pero con isto puideron publicar outros libros, arriscarse un pouco, aquilo converteuse nun xogo que tiña interese. 

 

-Unha época na que os personaxes do seu libro tamén debaten sobre a democracia: un di que se non se fai nada malo, que problema hai cunha ditadura; e outra, que a maioría sempre elixe aos peores. 

-Si, á fin e ao cabo, o libro fala dos anos setenta pero está escrito hai dous anos, cun tema que está sempre presente. Nesa época, ás portas dunha posible apertura democrática, dicíase, «coidado, que a xente non está preparada». E agora estamos con ese mesmo debate: si deixas votar á xente pode pasar calquera catástrofe, como se viu en tal e sitio e tal outro, os brexits... é un debate aberto. 

 

Barcelona e Nova York, declive e auxe de dúas cidades 

Asfixiado pola grisura do franquismo, Rufo Batalla se muda a Nova York. Pero o retrato do que se atopa non é nada halagüeño, senón o da cidade perigosa que coñeceu Mendoza na década dos setenta. 

 

-Unha cousa que me interesa moito e que vivín e que me afectou no meu xeito de pensar é ver como as cousas se transforman inesperadamente, como un sitio que parece que é o último banzo antes de entrar no inferno, de súpeto convértese, sen que nada cambie aparentemente, no luxo, o escaparate de todas as modas. O mesmo ocorreu con Barcelona, que era unha cidade acantoada, sen interese, por onde a xente pasaba de longo camiño das praias do sur, e de súpeto convértese nun sitio que xa non se pode entrar porque hai tanto turista que non deixa sitio. 

 

-Tamén hai quen viaxa pero de pouco sérvelle. Na súa novela hai un funcionario español instalado en Nova York que leva o franquismo incorporado. 

-Destes eu coñecín moitos, en Nova York e noutros sitios, porque durante moitos anos traballei para organismos internacionais, sempre en contacto con españois e os consulados. Hai moita xente, é moi curioso, que viaxa, pero que leva consigo, como os carafio, a súa casa, e alí onde vai instálaa e non se decata de nada nin aprende. O personaxe heino caricaturizado un pouco, pero é o resumo de moitos personaxes. Que se cadra está moi ben: eu pregúntomo ás veces, se non é mellor ir tratando de adaptarse como un camaleón.

 

-Integración ou asimilación. 

-Si, claro. O que vai con medios pode facer o que lle dea a gana. O problema é cando tratar de manter a identidade supón perder todas as identidades ou ao revés, querer aproveitarse significa botalo pola borda. A min non me preocupa, pero hai moita xente á que lle resulta vital. Hei ter contacto con exiliados españois, que entón non eran moi maiores, por exemplo en México, e non querían saber nada co país de acollida. Eles reuníanse entre eles, tiñan o seu casino, falaban das súas cousas, e non querían ter ningún contacto. A min parecíame que había un pouco de ingratitud, que se podía perdoar polas circunstancias.

 

 

[Imaxe: MARCOS MÍGUEZ - fonte: www.lavozdegalicia.es]