Leonardo Padura: «A desaparición da utopía igualitaria deixounos sen algo firme no que crer»

Publica a oitava entrega da serie do detective Mario Conde, na que dá unha visión sombría da sociedade cubana 

Un artigo de ENRIQUE CLEMENTE 

A piques de cumprir 60 anos, Mario Conde, expolicía dedicado ao decadente negocio da compravenda de libros vellos, recibe o encargo de recuperar unha virxe negra que foi roubada. A partir de aí, Leonardo Padura (A Habana, 1955) constrúe a trama da transparencia do tempo (Tusquets), a última das novelas, que o autor di non será a última, protagonizadas por Conde, catro das cales se converteron en miniserie televisiva con Jorge Perugorría como intérprete.

-¿Como chega Mario Conde a esta novela, situada no 2014?

-Trae ás súas costas o paso do tempo, a historia e a experiencia, segue sendo o mesmo, pero máis vello, a piques de entrar no que el chama a cuarta idade, máis canso, melancólico e decepcionado. O seu personaxe sérveme como instrumento inmellorable para, a través da súa mirada, tratar de entender unha realidade tan peculiar como a cubana e facer unha crónica do que foi vivir en Cuba todos estes anos. Mira A Habana, quérea, dóelle, pero ás veces séntese estraño na súa propia cidade, que sente que xa non é a mesma que coñeceu.

-Nesta novela dá unha visión demoledora da sociedade cubana, onde hai pobreza, fame, soños rotos, desesperanza.

-Alguén dixo, e creo que con razón, que é unha novela crepuscular, porque non escureceu por completo pero as luces xa non brillan igual e a sombras son máis longas. Aparecen bolsones de desesperación, de chegar ao límite, dunha forma de vida que comezou a sufrirse na illa a partir dos 90 e profundouse en sectores cada vez máis desfavorecidos, as persoas do oriente do país, os negros, a xeración que está ao bordo a xubilación e non ten capacidade de comezar de novo e adaptarse á nova dinámica social que permite enriquecerse a algúns e a outros empobrecerse.

-¿Que papel xoga esa virxe que lle permite remontarse, na procura das súas orixes, á Guerra Civil española e outros momentos históricos?

-Os escritores funcionamos sobre todo con obsesións e eu son un escritor de obsesións. Si en Herejes o tema era a procura da liberdade individual, neste caso é a relación do home e a historia: como pode, dun día para outro, movernos a terra e provocar un cataclismo contra o cal non podemos facer nada. A min non me interesa escribir novela histórica, si acudo á historia é porque encontro nela unha posibilidade de entender moito mellor o presente e ver ata que punto os seres humanos equivocámonos tantas veces ante situacións moi similares. A historia déixanos ensinos das que aprendemos pouco.

-En «O home que amaba aos cans» trata da perversión das utopías. ¿Como ve a situación política actual, na que xa non existen a utopías?

-A degradación das clases políticas a nivel universal é evidente. A desaparición da gran utopía igualitaria do século XX deixounos sen algo firme no que crer, as propias democracias confésanse en crises, e nalgúns casos é tan claro como un presidente co pelo de cor laranxa. Ás veces penso que os cidadáns deben xogar un papel máis activo, pero ¿quen os organiza, quen os dirixe, quen os canaliza? O problema é que eses encanamentos poden terminar xa non en manifestacións de populismo, senón de fundamentalismo, que son moito máis perigosas. Danme moito medo os fundamentalismos de esquerdas e de dereitas, pero aínda máis os nacionalismos. Por iso digo que é posible que un tecnócrata que manexe ben a economía pode axudarnos a resolver mellor moitos problemas sen facernos demasiadas promesas políticas.

-¿Como ve a situación en Cuba?

-Estou á expectativa. Desde que Fidel Castro deixou o Goberno a Raúl houbo pequenos cambios sen que no esencial alterouse a estrutura do país, nin no político nin no económico, pero no social si houbo unha transformación. O 15 de abril Raúl deixa a presidencia, pero non a secretaría xeral do partido único, que é o que decide as grandes cuestións. A gran renovación, e diría que revolución, que habería que facer en Cuba é de carácter económico, que é onde se decide a sorte da maioría dos cidadáns. É a gran materia pendente.

«En Cuba as miñas novelas ás veces circulan pouco e mal ou son invisibles»

Na transparencia do tempo, Conde, que viu a luz literaria en Pasado perfecto en 1991, está máis escéptico, desengañado, nostálxico e desubicado que de costume, pero mantén o seu magnetismo e a súa capacidade de resistencia.

-A ironía sérvelle para evitar caer na depresión.

-É o seu escudo verbal, o seu xeito de defenderse do que lle afecta, non ten outra e é a que utiliza. E, en certa forma, é tamén a miña. Pero non é sarcástico, senón un xogo de buscar a parte ridícula das situacións e manifestala con certo enxeño.

-Conde aínda ten certos prexuízos contra a homosexualidade e detesta o reguetón.

-En Cuba xa non hai unha represión política da homosexualidade, pero subsiste o prexuízo, porque a cultura cubana é esencialmente machista, de orixe africana-hispana e cun compoñente relixioso. O rexeitamento ao reguetón compártoo, ese tipo de música é a consecuencia dunha mirada máis violenta da realidade, de considerar á muller como un obxecto sexual totalmente instrumental. Terminouse impondo unha música que é sempre igual e cunhas letras nas que calquera sentido da poesía e a beleza desapareceu. A decadencia que supón para a música cubana é terrible.

-¿Ten problemas para publicar en Cuba?

-As miñas novelas publícanse desde hai 22 anos en Cuba, unha vez que saen en España na editorial Tusquets. As edicións cubanas custan 25 pesos, un dólar, pero son pequenas, ás veces por cuestións materiais, falta de papel ou pouca capacidade da industria cubana, pero tamén en ocasións circulan pouco e mal, case non o fan ou se converten en invisibles. Non aparezo na televisión nin nos xornais, pero preocúpome de ter o meu espazo de creación e reflexión en Cuba, onde vivo.

[Imaxe: VÍCTOR LERENA/EFE - fonte: www.lavozdegalicia.es]